Gentileza
de www.arvo.net para la
BIBLIOTECA CATÓLICA DIGITAL
Existencia
y naturaleza de Dios
En
COMPENDIUM THEOLOGIAE,
Lib I, Capitulus 3-39
de Tomás de Aquino
Quod
Deus sit.
Circa essentiae quidem divinae unitatem primo quidem credendum est Deum esse;
quod ratione conspicuum est. Videmus enim omnia quae moventur, ab aliis moveri:
inferiora quidem per superiora, sicut elementa per corpora caelestia; et in
elementis quod fortius est, movet id quod debilius est; et in corporibus etiam
caelestibus inferiora a superioribus aguntur.
Hoc autem in infinitum procedere impossibile est. Cum enim omne quod movetur ab
aliquo, sit quasi instrumentum quoddam primi moventis; si primum movens non sit,
quaecumque movent, instrumenta erunt.
Oportet autem, si in infinitum procedatur in moventibus et motis, primum movens
non esse. Igitur omnia infinita moventia et mota erunt instrumenta. Ridiculum
est autem etiam apud indoctos, ponere instrumenta moveri non ab aliquo
principali agente: simile enim est hoc ac si aliquis circa constitutionem arcae
vel lecti ponat serram vel securim absque carpentario operante.
Oportet igitur primum movens esse, quod sit omnibus supremum; et hoc dicimus
Deum.
Capitulus 4
Quod Deus est immobilis.
Ex hoc apparet quod necesse est Deum moventem omnia, immobilem esse.
Cum enim sit primum movens, si moveretur, necesse esset se ipsum vel a se ipso,
vel ab alio moveri. Ab alio quidem moveri non potest: oporteret enim esse
aliquid movens prius eo; quod est contra rationem primi moventis. A se ipso
autem si movetur, hoc potest esse dupliciter. Vel quod secundum idem sit movens
et motum; aut ita quod secundum aliquid sui sit movens, et secundum aliquid
motum.
Horum quidem primum esse non potest.
Cum enim omne quod movetur, inquantum huiusmodi, sit in potentia; quod autem
movet, sit in actu; si secundum idem esset movens et motum, oporteret quod
secundum idem esset in potentia et in actu; quod est impossibile.
Secundum etiam esse non potest. Si enim esset aliquod movens, et alterum motum,
non esset ipsum secundum se primum movens, sed ratione suae partis quae movet.
Quod autem est per se, prius est eo quod non est per se. Non potest igitur
primum movens esse, si ratione suae partis hoc ei conveniat. Oportet igitur
primum movens omnino immobile esse.
Ex iis etiam quae moventur et movent, hoc ipsum considerari potest. Omnis enim
motus videtur ab aliquo immobili procedere, quod scilicet non movetur secundum
illam speciem motus; sicut videmus quod alterationes et generationes et
corruptiones quae sunt in istis inferioribus, reducuntur sicut in primum movens
in corpus caeleste, quod secundum hanc speciem motus non movetur, cum sit
ingenerabile et incorruptibile et inalterabile.
Illud ergo quod est primum principium omnis motus, oportet esse immobile omnino.
Capitulus 5
Quod Deus est aeternus.
Ex hoc autem apparet ulterius Deum esse aeternum. Omne enim quod incipit esse
vel desinit, per motum vel per mutationem hoc patitur. Ostensum est autem quod
Deus est omnino immobilis. est ergo aeternus.
Capitulus 6
Quod Deum esse per se est necessarium.
Per hoc autem ostenditur, quod Deum esse sit necessarium. Omne enim quod
possibile est esse et non esse, est mutabile.
Sed Deus est omnino immutabilis, ut ostensum est. Ergo Deum non est possibile
esse et non esse. Omne autem quod est, et non est possibile ipsum non esse,
necesse est ipsum esse: quia necesse esse, et non possibile non esse, idem
significant.
Ergo Deum esse est necesse.
Item. Omne quod est possibile esse et non esse, indiget aliquo alio quod faciat
ipsum esse: quia quantum est in se, se habet ad utrumque. Quod autem facit
aliquid esse, est prius eo. Ergo omni quod est possibile esse et non esse, est
aliquid prius. Deo autem non est aliquid prius.
Ergo non est possibile ipsum esse et non esse, sed necesse est eum esse. Et quia
aliqua necessaria sunt quae suae necessitatis causam habent, quam oportet eis
esse priorem; Deus, qui est omnium primum, non habet causam suae necessitatis:
unde Deum esse per se ipsum est necesse.
Capitulus 7
Quod Deus semper est.
Ex his autem manifestum est quod Deus est semper. Omne enim quod necesse est
esse, semper est: quia quod non possibile est non esse, impossibile est non esse,
et ita nunquam non est. Sed necesse est Deum esse, ut ostensum est.
Ergo Deus semper est.
Adhuc. Nihil incipit esse aut desinit nisi per motum vel mutationem.
Deus autem omnino est immutabilis, ut probatum est. Impossibile est igitur quod
esse inceperit, vel quod esse desinat.
Item. Omne quod non semper fuit, si esse incipiat, indiget aliquo quod sit ei
causa essendi: nihil enim se ipsum educit de potentia in actum, vel de non esse
in esse. Deo autem nulla potest esse causa essendi, cum sit primum ens; causa
enim prior est causato. Necesse est igitur Deum semper fuisse.
Amplius. Quod convenit alicui non ex aliqua causa extrinseca, convenit ei per se
ipsum. Esse autem Deo non convenit ex aliqua causa extrinseca, quia illa causa
esset eo prior. Deus igitur habet esse per se ipsum. Sed ea quae per se sunt,
semper sunt, et ex necessitate. Igitur Deus semper est.
Capitulus 8
Quod in Deo non est aliqua successio.
Per hoc autem manifestum est quod in Deo non est aliqua successio; sed eius esse
totum est simul. Successio enim non invenitur nisi in illis quae sunt
aliqualiter motui subiecta; prius enim et posterius in motu causant temporis
successionem.
Deus autem nullo modo est motui subiectus, ut ostensum est. Non igitur est in
Deo aliqua successio, sed eius esse est totum simul.
Item. Si alicuius esse non est totum simul, oportet quod ei aliquid deperire
possit, et aliquid advenire. Deperit enim illud quod transit, et advenire ei
potest illud quod in futurum expectatur. Deo autem nihil deperit nec accrescit,
quia immobilis est. Igitur esse eius est totum simul.
Ex his autem duobus apparet quod proprie est aeternus. Illud enim proprie est
aeternum quod semper est, et eius esse est totum simul; secundum quod boetius
dicit, quod aeternitas est interminabilis vitae tota simul et perfecta possessio.
Capitulus 9
Quod Deus est simplex.
Inde etiam apparet quod oportet primum movens simplex esse. Nam in omni
compositione oportet esse duo, quae ad invicem se habeant sicut potentia ad
actum. In primo autem movente, si est omnino immobile, impossibile est esse
potentiam cum actu; nam unumquodque ex hoc quod est in potentia, mobile est.
Impossibile igitur est primum movens compositum esse.
Adhuc. Omni composito necesse est esse aliquid prius: nam componentia
naturaliter sunt composito priora. Illud igitur quod omnium entium est primum,
impossibile est esse compositum. Videmus etiam in ordine eorum quae sunt
composita, simpliciora priora esse: nam elementa sunt naturaliter priora
corporibus mixtis.
Item etiam inter ipsa elementa primum est ignis, quod est simplicissimum.
Omnibus autem elementis prius est corpus caeleste, quod in maiori simplicitate
constitutum est, cum ab omni contrarietate sit purum. Relinquitur igitur quod
primum entium oportet omnino simplex esse.
Capitulus 10
Quod Deus est sua essentia.
Sequitur autem ulterius quod Deus sit sua essentia. Essentia enim uniuscuiusque
rei est illud quod significat definitio eius. Hoc autem est idem cum re cuius
est definitio, nisi per accidens, inquantum scilicet definito accidit aliquid
quod est praeter definitionem ipsius; sicut homini accidit albedo praeter id
quod est animal rationale et mortale: unde animal rationale et mortale est idem
quod homo, sed non idem homini albo inquantum est album. In quocumque igitur non
est invenire duo, quorum unum est per se et aliud per accidens, oportet quod
essentia eius sit omnino idem cum eo. In Deo autem, cum sit simplex, ut ostensum
est, non est invenire duo quorum unum sit per se, et aliud per accidens.
Oportet igitur quod essentia eius sit omnino idem quod ipse.
Item. In quocumque essentia non est omnino idem cum re cuius est essentia, est
invenire aliquid per modum potentiae, et aliquid per modum actus, nam essentia
formaliter se habet ad rem cuius est essentia, sicut humanitas ad hominem: in
Deo autem non est invenire potentiam et actum, sed est actus purus; est igitur
ipse sua essentia.
Capitulus 11
Quod Dei essentia non est aliud quam suum esse.
Ulterius autem necesse est quod Dei essentia non sit aliud quam esse ipsius.
In quocumque enim aliud est essentia, et aliud esse eius, oportet quod aliud sit
quod sit, et aliud quo aliquid sit: nam per esse suum de quolibet dicitur quod
est, per essentiam vero suam de quolibet dicitur quid sit: unde et diffinitio
significans essentiam, demonstrat quid est res.
In Deo autem non est aliud quod est, et aliud quo aliquid est; cum non sit in eo
compositio, ut ostensum est.
Non est igitur ibi aliud eius essentia, quam suum esse.
Item. Ostensum est quod Deus est actus purus absque alicuius potentialitatis
permixtione. Oportet igitur quod eius essentia sit ultimus actus: nam omnis
actus qui est circa ultimum, est in potentia ad ultimum actum. Ultimus autem
actus est ipsum esse. Cum enim omnis motus sit exitus de potentia in actum,
oportet illud esse ultimum actum in quod tendit omnis motus: et cum motus
naturalis in hoc tendat quod est naturaliter desideratum, oportet hoc esse
ultimum actum quod omnia desiderant. Hoc autem est esse. Oportet igitur quod
essentia divina, quae est actus purus et ultimus, sit ipsum esse.
Capitulus 12
Quod Deus non est in aliquo genere sicut species.
Hinc autem apparet quod Deus non sit in aliquo genere sicut species. Nam
differentia addita generi constituit speciem, ergo cuiuslibet speciei essentia
habet aliquid additum supra genus. Sed ipsum esse, quod est essentia Dei, nihil
in se continet, quod sit alteri additum. Deus igitur non est species alicuius
generis.
Item. Cum genus contineat differentias potestate, in omni constituto ex genere
et differentiis est actus permixtus potentiae. Ostensum est autem Deum esse
purum actum absque permixtione potentiae. Non est igitur eius essentia
constituta ex genere et differentiis; et ita non est in genere.
Capitulus 13
Quod impossibile est Deum esse genus alicuius.
Ulterius autem ostendendum est, quod neque possibile est Deum esse genus.
Ex genere enim habetur quid est res, non autem rem esse: nam per differentias
specificas constituitur res in proprio esse; sed hoc quod Deus est, est ipsum
esse. Impossibile est ergo quod sit genus.
Item. Omne genus differentiis aliquibus dividitur. Ipsius autem esse non est
accipere aliquas differentias: differentiae enim non participant genus nisi per
accidens, inquantum species constitutae per differentias genus participant. Non
potest autem esse aliqua differentia quae non participet esse, quia non ens
nullius est differentia. Impossibile est igitur quod Deus sit genus de multis
speciebus praedicatum.
Capitulus 14
Quod Deus non est aliqua species praedicata de multis individuis.
Neque est possibile quod sit sicut una species de multis individuis praedicata.
Individua enim diversa quae conveniunt in una essentia speciei, distinguuntur
per aliqua quae sunt praeter essentiam speciei; sicut homines conveniunt in
humanitate, sed distinguuntur ab invicem per id quod est praeter rationem
humanitatis. Hoc autem in Deo non potest accidere: nam ipse Deus est sua
essentia, ut ostensum est. Impossibile est igitur quod Deus sit species quae de
pluribus individuis praedicetur.
Item. Plura individua sub una specie contenta differunt secundum esse, et tamen
conveniunt in una essentia. Ubicumque igitur sunt plura individua sub specie
una, oportet quod aliud sit esse, et aliud essentia speciei. In Deo autem idem
est esse et essentia, ut ostensum est.
Impossibile est igitur quod Deus sit quaedam species de pluribus praedicata.
Capitulus 15
Quod necesse est dicere Deum esse unum.
Hinc etiam apparet quod necesse est unum Deum solum esse. Nam si sint multi dii,
aut aequivoce aut univoce dicuntur.
Si aequivoce, hoc non est ad propositum: nihil enim prohibet quod nos appellamus
lapidem, alios appellare Deum.
Si autem univoce, oportet quod conveniant vel in genere vel in specie. Ostensum
est autem, quod Deus non potest esse genus neque species plura sub se continens.
Impossibile est igitur esse plures Deos.
Item. Illud quo essentia communis individuatur, impossibile est pluribus
convenire: unde licet possint esse plures homines, impossibile tamen est hunc
hominem esse nisi unum tantum. Si igitur essentia per se ipsam individuatur, et
non per aliquid aliud, impossibile est quod pluribus conveniat. Sed essentia
divina per se ipsam individuatur, quia in Deo non est aliud essentia et quod est,
cum ostensum sit quod Deus sit sua essentia: impossibile est ergo quod sit Deus
nisi unus tantum.
Item. Duplex est modus quo aliqua forma potest multiplicari: unus per
differentias, sicut forma generalis, ut color in diversas species coloris; alius
per subiectum, sicut albedo. Omnis ergo forma quae non potest multiplicari per
differentias, si non sit forma in subiecto existens, impossibile est quod
multiplicetur, sicut albedo, si subsisteret sine subiecto, non esset nisi una
tantum. Essentia autem divina est ipsum esse, cuius non est accipere
differentias, ut ostensum est.
Cum igitur ipsum esse divinum sit quasi forma per se subsistens, eo quod Deus
est suum esse, impossibile est quod essentia divina sit nisi una tantum.
Impossibile est igitur esse plures Deos.
Capitulus 16
Quod impossibile est Deum esse corpus.
Patet autem ulterius quod impossibile est ipsum Deum esse corpus. Nam in omni
corpore compositio aliqua invenitur: omne enim corpus est partes habens.
Id igitur quod est omnino simplex, corpus esse non potest.
Item. Nullum corpus invenitur movere nisi per hoc quod ipsum movetur, ut per
omnia inducenti apparet. Si ergo primum movens est omnino immobile, impossibile
est ipsum esse corpus.
Capitulus 17
Quod impossibile est esse formam corporis, aut virtutem in corpore.
Neque etiam est possibile ipsum esse formam corporis, aut aliquam virtutem in
corpore. Cum enim omne corpus mobile inveniatur, oportet corpore moto, ea quae
sunt in corpore moveri saltem per accidens.
Primum autem movens non potest nec per se nec per accidens moveri, cum oporteat
ipsum omnino esse immobile, ut ostensum est. Impossibile est igitur quod sit
forma, vel virtus in corpore.
Item. Oportet omne movens, ad hoc quod moveat, dominium super rem quae movetur,
habere: videmus enim quod quanto magis virtus movens excedit virtutem mobilis,
tanto velocior est motus. Illud igitur quod est omnium moventium primum, oportet
maxime dominari super res motas. Hoc autem esse non posset, si esset mobili
aliquo modo alligatum; quod esse oporteret, si esset forma eius, vel virtus.
Oportet igitur primum movens neque corpus esse, neque virtutem in corpore, neque
formam in corpore. Hinc est quod Anaxagoras posuit intellectum immixtum, ad hoc
quod imperet, et omnia moveat.
Capitulus 18
Quod Deus est infinitus secundum essentiam.
Hinc etiam considerari potest ipsum esse infinitum, non privative quidem
secundum quod infinitum est passio quantitatis, prout scilicet infinitum dicitur
quod est natum habere finem ratione sui generis, sed non habet; sed negative,
prout infinitum dicitur quod nullo modo finitur.
Nullus enim actus invenitur finiri nisi per potentiam, quae est vis receptiva:
invenimus enim formas limitari secundum potentiam materiae. Si igitur primum
movens est actus absque potentiae permixtione, quia non est forma alicuius
corporis, nec virtus in corpore, necessarium est ipsum infinitum esse.
Hoc etiam ipse ordo qui in rebus invenitur, demonstrat: nam quanto aliqua in
entibus sunt sublimiora, tanto suo modo maiora inveniuntur. Inter elementa enim
quae sunt superiora, maiora quantitative inveniuntur, sicut etiam in
simplicitate; quod eorum generatio demonstrat, cum multiplicata proportione
ignis ex aere generetur, aer ex aqua, aqua autem ex terra.
Corpus autem caeleste manifeste apparet totam quantitatem elementorum excedere.
Oportet igitur id quod inter omnia entia primum est, et eo non potest esse aliud
prius, infinitae quantitatis suo modo existere.
Nec mirum, si id quod est simplex, et corporea quantitate caret, infinitum
ponatur, et sua immensitate omnem corporis quantitatem excedere, cum intellectus
noster, qui est incorporeus et simplex, omnium corporum quantitatem VI suae
cognitionis excedat, et omnia circumplectatur. Multo igitur magis id quod est
omnium primum, sua immensitate universa excedit, omnia complectens.
Capitulus 19
Quod Deus est infinitae virtutis.
Hinc etiam apparet Deum infinitae virtutis esse. Virtus enim consequitur
essentiam rei: nam unumquodque secundum modum quo est, agere potest. Si igitur
Deus secundum essentiam infinitus est, oportet quod eius virtus sit infinita.
Hoc etiam apparet, si quis rerum ordinem diligenter inspiciat. Nam unumquodque
quod est in potentia, secundum hoc habet virtutem receptivam et passivam;
secundum vero quod actu est, habet virtutem activam. Quod igitur est in potentia
tantum, scilicet materia prima, habet virtutem infinitam ad recipiendum, nihil
de virtute activa participans; et supra ipsam quanto aliquid formalius est,
tanto id abundat in virtute agendi: propter quod ignis inter omnia elementa est
maxime activus. Deus igitur, qui est actus purus, nihil potentialitatis
permixtum habens, in infinitum abundat in virtute activa super alia.
Capitulus 20
Quod infinitum in Deo non importat imperfectionem.
Quamvis autem infinitum quod in quantitatibus invenitur, imperfectum sit, tamen
quod Deus infinitus dicitur, summam perfectionem in ipso demonstrat. Infinitum
enim quod est in quantitatibus ad materiam pertinet, prout fine privatur.
Imperfectio autem accidit rei secundum quod materia sub privatione invenitur;
perfectio autem omnis ex forma est. Cum igitur Deus ex hoc infinitus sit quod
tantum forma vel actus est, nullam materiae vel potentialitatis permixtionem
habens, sua infinitas ad summam perfectionem ipsius pertinet.
Hoc etiam ex rebus aliis considerari potest. Nam licet in uno et eodem, quod de
imperfecto ad perfectum perducitur, prius sit aliquid imperfectum quam
perfectum, sicut prius est puer quam vir, tamen oportet quod omne imperfectum a
perfecto trahat originem: non enim oritur puer nisi ex viro, nec semen nisi ex
animali vel planta. Illud igitur quod est naturaliter omnibus prius, omnia
movens, oportet omnibus perfectius esse.
Capitulus 21
Quod in Deo est omnimoda perfectio quae est in rebus, et eminentius.
Unde etiam apparet quod omnes perfectiones in quibuscumque rebus inventas,
necesse est originaliter et superabundanter in Deo esse. Nam omne quod movet
aliquid ad perfectionem, prius habet in se perfectionem ad quam movet, sicut
magister prius habet in se doctrinam quam aliis tradit. Cum igitur Deus sit
primum movens, et omnia alia immoveat in suas perfectiones, necesse est omnes
perfectiones rerum in ipso praeexistere superabundanter.
Item. Omne quod habet aliquam perfectionem, si alia perfectio ei desit, est
limitatum sub aliquo genere vel specie: nam per formam, quae est perfectio rei,
quaelibet res in genere, vel specie collocatur.
Quod autem est sub specie et genere constitutum, non potest esse infinitae
essentiae: nam oportet quod ultima differentia per quam in specie ponitur,
terminet eius essentiam; unde et ratio speciem notificans, definitio vel finis
dicitur. Si ergo divina essentia infinita est, impossibile est quod alicuius
tantum generis vel speciei perfectionem habeat, et aliis privetur, sed oportet
quod omnium generum vel specierum perfectiones in ipso existant.
Capitulus 22
Quod in Deo omnes perfectiones sunt unum secundum rem.
Si autem colligamus ea quae superius dicta sunt, manifestum est quod omnes
perfectiones in Deo sunt unum secundum rem. Ostensum est enim supra, Deum
simplicem esse. Ubi autem est simplicitas, diversitas eorum quae insunt, esse
non potest. Si ergo in Deo sunt omnium perfectiones, impossibile est quod sint
diversae in ipso: relinquitur ergo quod omnes sint unum in eo.
Hoc autem manifestum fit consideranti in virtutibus cognoscitivis. Nam superior
vis secundum unum et idem est cognoscitiva omnium quae ab inferioribus viribus
secundum diversa cognoscuntur: omnia enim quae visus, auditus, et ceteri sensus
percipiunt, intellectus una et simplici virtute diiudicat.
Simile etiam apparet in scientiis: nam cum inferiores scientiae secundum diversa
genera rerum circa quae versatur eorum intentio, multiplicentur, una tamen
scientia est in eis superior, ad omnia se habens, quae philosophia prima
dicitur.
Apparet etiam idem in potestatibus: nam in regia potestate, cum sit una,
includuntur omnes potestates quae per diversa officia sub dominio regni
distribuuntur.
Sic igitur et perfectiones quae in inferioribus rebus secundum diversitatem
rerum multiplicantur, oportet quod in ipso rerum vertice, scilicet Deo,
uniantur.
Capitulus 23
Quod in Deo nullum accidens invenitur.
Inde etiam apparet quod in Deo nullum accidens esse potest. Si enim in eo omnes
perfectiones sunt unum, ad perfectionem autem pertinet esse, posse, agere, et
omnia huiusmodi, necesse est omnia in eo idem esse quod eius essentia. Nullum
igitur eorum in eo est accidens.
Item. Impossibile est infinitum esse perfectione, cuius perfectioni aliquid
adiici potest. Si autem aliquid est cuius aliqua perfectio sit accidens, cum
omne accidens superaddatur essentiae, oportet quod eius essentiae aliqua
perfectio adiici possit. Non igitur invenitur in eius essentia perfectio
infinita. Ostensum est autem, Deum secundum suam essentiam infinitae
perfectionis esse. Nulla igitur in eo perfectio accidentalis esse potest, sed
quidquid in eo est, substantia eius est.
Hoc etiam facile est concludere ex summa simplicitate illius, et ex hoc quod est
actus purus, et ex hoc quod est primum in entibus. est enim aliquis
compositionis modus accidentis ad subiectum.
Id etiam quod subiectum est, non potest esse actus purus, cum accidens sit
quaedam forma vel actus subiecti. Semper etiam quod est per se, prius est eo
quod est per accidens. Ex quibus omnibus secundum supradicta haberi potest, quod
in Deo nihil est quod secundum accidens dicatur.
Capitulus 24
Quod multitudo nominum quae dicuntur de Deo, non repugnat simplicitati eius.
Per hoc autem apparet ratio multitudinis nominum quae de Deo dicuntur, licet
ipse in se sit omnimode simplex.
Cum enim intellectus noster essentiam eius in se ipsa capere non sufficiat, in
eius cognitionem consurgit ex rebus quae apud nos sunt, in quibus inveniuntur
diversae perfectiones, quarum omnium radix et origo in Deo una est, ut ostensum
est.
Et quia non possumus aliquid nominare nisi secundum quod intelligimus (sunt enim
nomina intellectuum signa), Deum non possumus nominare nisi ex perfectionibus in
aliis rebus inventis, quarum origo in ipso est: et quia hae in rebus istis
multiplices sunt, oportet multa nomina Deo imponere.
Si autem essentiam eius in se ipsa videremus, non requireretur nominum
multitudo, sed esset simplex notitia eius, sicut est simplex essentia eius: et
hoc in die gloriae nostrae expectamus, secundum illud zachar. Ultimo: in illa
die erit dominus unus, et nomen eius unum.
Capitulus 25
Quod licet diversa nomina dicantur de Deo, non tamen sunt synonima.
Ex his autem tria possumus considerare.
Quorum primum est, quod diversa nomina, licet idem in Deo secundum rem
significent, non tamen sunt synonima. Ad hoc enim quod nomina aliqua sint
synonima, oportet quod significent eamdem rem, et eamdem intellectus
conceptionem repraesentent. Ubi vero significatur eadem res secundum diversas
rationes, idest apprehensiones quas habet intellectus de re illa, non sunt
nomina synonima, quia non est penitus significatio eadem, cum nomina immediate
significent conceptiones intellectus, quae sunt rerum similitudines.
Et iDeo cum diversa nomina dicta de Deo significent diversas conceptiones quas
intellectus noster habet de ipso non sunt synonima, licet omnino eamdem rem
significent.
Capitulus 26
Quod per definitiones ipsorum nominum non potest definiri id quod est in Deo.
Secundum est: quod cum intellectus noster secundum nullam earum conceptionum
quas nomina dicta de Deo significant, divinam essentiam perfecte capiat,
impossibile est quod per definitiones horum nominum definiatur id quod est in
Deo, sicut quod definitio sapientiae sit definitio potentiae divinae, et
similiter in aliis.
Quod alio modo etiam est manifestum.
Omnis enim definitio ex genere et differentiis constat: id etiam quod proprie
definitur, species est. Ostensum est autem, quod divina essentia non concluditur
sub aliquo genere, nec sub aliqua specie. Unde non potest eius esse aliqua
definitio.
Capitulus 27
Quod nomina de Deo et aliis, non omnino univoce, nec aequivoce dicuntur.
Tertium est quod nomina de Deo et aliis rebus dicta, non omnino univoce, nec
omnino aequivoce dicuntur.
Univoce namque dici non possunt, cum definitio eius quod de creatura dicitur,
non sit definitio eius quod dicitur de Deo: oportet autem univoce dictorum
eamdem definitionem esse.
Similiter autem nec omnino aequivoce.
In his enim quae sunt a casu aequivoca, idem nomen imponitur uni rei, nullo
habito respectu ad rem aliam: unde per unum non potest ratiocinari de alio. Haec
autem nomina quae dicuntur de Deo et de aliis rebus, attribuuntur Deo secundum
aliquem ordinem quem habet ad istas res, in quibus intellectus significata eorum
considerat; unde et per alias res ratiocinari de Deo possumus. Non igitur omnino
aequivoce dicuntur ista de Deo et de aliis rebus, sicut ea quae sunt a casu
aequivoca.
Dicuntur igitur secundum analogiam, idest secundum proportionem ad unum. Ex eo
enim quod alias res comparamus ad Deum sicut ad suam primam originem, huiusmodi
nomina quae significant perfectiones aliarum, Deo attribuimus. Ex quo patet quod
licet quantum ad nominis impositionem huiusmodi nomina per prius de creaturis
dicantur, eo quod ex creaturis intellectus nomina imponens ascendit in Deum;
tamen secundum rem significatam per nomen, per prius dicuntur de Deo, a quo
perfectiones descendunt in alias res.
Capitulus 28
Quod oportet Deum esse intelligentem.
Ulterius autem ostendendum est, quod Deus est intelligens. Ostensum est enim,
quod in ipso praeexistunt omnes perfectiones quorumlibet entium superabundanter.
Inter omnes autem perfectiones entium ipsum intelligere praecellere videtur, cum
res intellectuales sint omnibus aliis potiores. Igitur oportet Deum esse
intelligentem.
Item. Ostensum est supra, quod Deus est actus purus absque potentialitatis
permixtione. Materia autem est ens in potentia. Oportet igitur Deum esse omnino
immunem a materia. Immunitas autem a materia est causa intellectualitatis: cuius
signum est quod formae materiales efficiuntur intelligibiles actu per hoc quod
abstrahuntur a materia et a materialibus conditionibus. est igitur Deus
intelligens.
Item. Ostensum est, Deum esse primum movens. Hoc autem videtur esse proprium
intellectus, nam intellectus omnibus aliis videtur uti quasi instrumentis ad
motum: unde et homo suo intellectu utitur quasi instrumentis et animalibus et
plantis et rebus inanimatis. Oportet igitur Deum, qui est primum movens, esse
intelligentem.
Capitulus 29
Quod in Deo non est intellectio nec in potentia nec in habitu, sed in actu.
Cum autem in Deo non sit aliquid in potentia, sed in actu tantum, ut ostensum
est, oportet quod Deus non sit intelligens neque in potentia neque in habitu,
sed actu tantum: ex quo patet quod nullam in intelligendo patitur successionem.
Cum enim aliquis intellectus successive multa intelligit, oportet quod dum unum
intelligit actu, alterum intelligat in potentia. Inter ea enim quae simul sunt,
non est aliqua successio. Si igitur Deus nihil intelligit in potentia, absque
omni successione est eius intelligentia: unde sequitur quod omnia quaecumque
intelligit, simul intelligat; et iterum, quod nihil de novo intelligat.
Intellectus enim de novo aliquid intelligens, prius fuit intelligens in
potentia. Inde etiam oportet quod intellectus eius non discursive intelligat, ut
ex uno in cognitionem alterius deveniat, sicut intellectus noster ratiocinando
patitur. Discursus enim talis in intellectu est, dum ex noto pervenimus in
cognitionem ignoti, vel eius quod prius actu non considerabamus: quae in
intellectu divino accidere non possunt.
Capitulus 30
Quod Deus non intelligit per aliam speciem quam per essentiam suam.
Patet etiam ex praedictis, quod Deus non intelligit per aliam speciem quam per
essentiam suam.
Omnis enim intellectus intelligens per speciem aliam a se, comparatur ad illam
speciem intelligibilem sicut potentia ad actum, cum species intelligibilis sit
perfectio eius faciens ipsum intelligentem actu. Si igitur in Deo nihil est in
potentia, sed est actus purus, oportet quod non per aliam speciem, sed per
essentiam suam intelligat; et inde sequitur quod directe et principaliter se
ipsum intelligat.
Essentia enim rei non ducit proprie et directe in cognitionem alicuius nisi eius
cuius est essentia: nam per definitionem hominis proprie cognoscitur homo, et
per definitionem equi, equus.
Si igitur Deus est per essentiam suam intelligens, oportet quod id quod est
intellectum ab eo directe et principaliter, sit ipse Deus. Et cum ipse sit sua
essentia, sequitur quod in eo intelligens et quo intelligit et intellectum sint
omnino idem.
Capitulus 31
Quod Deus est suum intelligere.
Oportet etiam quod ipse Deus sit suum intelligere. Cum enim intelligere sit
actus secundus, ut considerare (primus enim actus est intellectus vel scientia),
omnis intellectus qui non est suum intelligere, comparatur ad suum intelligere
sicut potentia ad actum. Nam semper in ordine potentiarum et actuum quod est
prius, est potentiale respectu sequentis, et ultimum est completivum, loquendo
in uno et eodem, licet in diversis sit e converso: nam movens et agens
comparatur ad motum et actum, sicut agens ad potentiam.
In Deo autem, cum sit actus purus, non est aliquid quod comparetur ad alterum
sicut potentia ad actum. Oportet ergo quod ipse Deus sit suum intelligere.
Item. Quodammodo comparatur intellectus ad intelligere sicut essentia ad esse.
Sed Deus est intelligens per essentiam; essentia autem sua est suum esse. Ergo
eius intellectus est suum intelligere; et sic per hoc quod est intelligens,
nulla compositio in eo ponitur, cum in eo non sint aliud intellectus,
intelligere, et species intelligibilis. Et haec non sunt aliud quam eius
essentia.
Capitulus 32
Quod oportet Deum esse volentem.
Ulterius autem manifestum est quod necesse est Deum esse volentem. Ipse enim se
ipsum intelligit, qui est bonum perfectum, ut ex dictis patet. Bonum autem
intellectum ex necessitate diligitur. Hoc autem fit per voluntatem. Necesse est
igitur Deum volentem esse.
Item. Ostensum est supra, quod Deus est primum movens. Intellectus autem non
utique movet nisi mediante appetitu; appetitus autem sequens intellectum, est
voluntas. Oportet igitur Deum esse volentem.
Capitulus 33
Quod ipsam Dei voluntatem oportet nihil aliud esse quam eius intellectum
Patet autem quod oportet ipsam Dei voluntatem nihil aliud esse quam eius
intellectum. Bonum enim intellectum, cum sit obiectum voluntatis, movet
voluntatem, et est actus et perfectio eius. In Deo autem non differt movens et
motum, actus et potentia, perfectio et perfectibile, ut ex superioribus patet.
Oportet igitur voluntatem divinam esse ipsum bonum intellectum.
Idem autem est intellectus divinus et essentia divina. Voluntas igitur Dei non
est aliud quam intellectus divinus et essentia eius.
Item. Intra alias perfectiones rerum praecipuae sunt intellectus et voluntas,
cuius signum est quod inveniuntur in rebus nobilioribus. Perfectiones autem
omnium rerum sunt in Deo unum, quod est eius essentia, ut supra ostensum est.
Intellectus igitur et voluntas in Deo sunt idem quod eius essentia.
Capitulus 34
Quod voluntas Dei est ipsum eius velle.
Hinc etiam patet quod voluntas divina est ipsum velle Dei. Ostensum est enim,
quod voluntas in Deo est idem quod bonum volitum ab ipso.
Hoc autem esse non posset, nisi velle esset idem quod voluntas, cum velle insit
voluntati ex volito. est igitur Dei voluntas suum velle.
Item. Voluntas Dei idem est quod eius intellectus et eius essentia. Intellectus
autem Dei est suum intelligere, et essentia est suum esse. Ergo oportet quod
voluntas sit suum velle. Et sic patet quod voluntas Dei simplicitati non
repugnat.
Capitulus 35
Quod omnia supradicta uno fiDei articulo comprehenduntur.
Ex his autem omnibus quae praedicta sunt, colligere possumus, quod Deus est
unus, simplex, perfectus, infinitus, intelligens et volens. Quae quidem omnia in
symbolo fiDei brevi articulo comprehenduntur, cum nos profitemur credere in Deum
unum omnipotentem. Cum enim hoc nomen Deus a nomine Graeco quod dicitur theos,
dictum videatur, quod quidem a theaste dicitur, quod est videre vel considerare;
in ipso Dei nomine patet quod sit intelligens, et per consequens volens. In hoc
autem quod dicimus eum unum, excluditur et Deorum pluralitas, et omnis
compositio: non enim est simpliciter unum nisi quod est simplex.
Per hoc autem quod dicimus, omnipotentem, ostenditur quod sit infinitae
virtutis, cui nihil subtrahi possit, in quo includitur quod sit et infinitus et
perfectus: nam virtus rei perfectionem essentiae consequitur.
Capitulus 36
Quod haec omnia a philosophis posita sunt.
Haec autem quae in superioribus de Deo tradita sunt, a pluribus quidem gentilium
philosophis subtiliter considerata sunt, quamvis nonnulli eorum circa praedicta
erraverint: et qui in iis verum dixerunt, post longam et laboriosam
inquisitionem ad veritatem praedictam vix pervenire potuerunt.
Sunt autem et alia nobis de Deo tradita in doctrina christianae religionis, ad
quam pervenire non potuerunt, circa quae secundum christianam fidem ultra
humanum sensum instruimur. est autem hoc: quod cum sit Deus unus et simplex, ut
ostensum est, est tamen Deus pater, et Deus filius, et Deus spiritus sanctus, et
II tres non tres dii, sed unus Deus est: quod quidem, quantum possibile nobis
est, considerare intendimus.
Capitulus 37
Qualiter ponatur verbum in divinis.
Accipiendum autem est ex his quae supra dicta sunt, quod Deus se ipsum
intelligit et diligit. Item quod intelligere in ipso et velle non sit aliud quam
eius esse. Quia vero Deus se ipsum intelligit, omne autem intellectum in
intelligente est, oportet Deum in se ipso esse sicut intellectum in
intelligente. Intellectum autem prout est in intelligente, est verbum quoddam
intellectus: hoc enim exteriori verbo significamus quod interius in intellectu
comprehendimus.
Sunt enim, secundum philosophum, voces signa intellectuum. Oportet igitur in Deo
ponere verbum ipsius.
Capitulus 38
Quod verbum in divinis conceptio dicitur.
Id autem quod in intellectu continetur, ut interius verbum, ex communi usu
loquendi conceptio intellectus dicitur.
Nam corporaliter aliquid concipi dicitur quod in utero animalis viventis
vivifica virtute formatur, mare agente, et femina patiente, in qua fit
conceptio, ita quod ipsum conceptum pertinet ad naturam utriusque quasi secundum
speciem conforme.
Quod autem intellectus comprehendit, in intellectu formatur, intelligibili quasi
agente, et intellectu quasi patiente.
Et ipsum quod intellectu comprehenditur, intra intellectum existens, conforme
est et intelligibili moventi, cuius quaedam similitudo est, et intellectui quasi
patienti, secundum quod esse intelligibile habet.
Unde id quod intellectu comprehenditur, non immerito conceptio intellectus
vocatur.