LIBER DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO

 

San Bernardo

 

 

PROLOGUS

 

§ 1 Domno Guillelmo, abbati sancti Theoderici, frater Bernardus A Dom Guillermo, abad de Saint-Thierry, el hermano Bernardo.

 

     Opusculum de gratia et libero arbitrio, quod illa, qua scitis, occasione nuper aggressus sum, Deo adiuvante peregi, ut potui. Vereor autem, ne aut grandia minus digne locutus inveniar, aut pertractatara pluribus superfluo retractasse. Legite illud proinde primus et, si iudicatis, solus, ne si proferatur in medium, magis forte scriptoris publicetur temeritas, quam lectoris caritas aedificetur. Quod si palam fieri utile probaveritis, tunc si quid obscurius dictum adverteritis, quod in re obscura, servata congrua brevitate, dici planius potuisset, non sit vobis pigrum aut emendare per vos, aut mihi resignare emendandum, si Fraudari non vultis promissione illa Sapientiae, qua ait: Qui elucidant me, vitam aeternam habebunt. Explicit prologus.

 

     Con la ayuda de Dios, he acabado como he podido el tratado sobre la gracia y el libre albedrío, que recientemente me propuse escribir, en las circunstancias que tú conoces. Me temo haber  expuesto sin la debida competencia temas tan profundos, o haber repetido inútilmente lo que ya tantos han explicado. Por eso, léelo tú primero si te parece, y a solas; no sea que, si se publica, transcienda la osadía del autor y no edifique la piedad del lector. Y si crees que merece publicarse, no tengas reparo en corregir lo que creas está mal expresado, y explícalo en otros términos, breves y claros a la vez. O indícame lo que debo corregir. De este modo participarás de aquella promesa de la Sabiduría: los que me explican, poseerán la vida eterna.

 

Capítulo 1

 

§ 1

 

     Loquente  me  coram  aliquando,  et  Dei  in  me gratiam  commendant, quod scilicet ab ipsa me in bono et praeventum agnoscerem, et provehi sentirem, et sperarem perficiendum: Quid tu ergo ait unus ex circumstantibus: operaris, aut quid mercedis speras vel praemii, si totum facit Deus? -Quid enim, inquam, tu consulis?-.Da, inquit, gloriam Deo, qui gratis te praevenit, excitavit, initiavit, et vive digne de cetero, quo te probes et perceptis beneficiis non ingratum, et percipiendis idoneum. Et ego: Bonum consilium das, sed si dederis et posse teneri.

 

       Un día, hablando en público, ensalzaba la acción de la gracia de Dios en mí. Reconocí que ella me predispone hacia el bien, me hace progresar y me da la esperanza de alcanzar la perfección. Uno de los presentes me preguntó: ¿Qué haces tú, o qué recompensa esperas, si todo lo hace Dios? -¿Qué me aconsejas?-, le respondí yo. Y me contestó él: -Glorifica a Dios, que te predispone, te impulsa y te inicia gratuitamente. Y vive de tal manera, que no seas ingrato a los beneficios recibidos, sino digno de recibirlos sin cesar. Yo le expliqué: Me das un consejo excelente. ¿Por qué no me inyectas también fuerza para cumplirlo? Porque una cosa es saber lo que se debe hacer, y otra muy distinta hacerlo.

 

§ 2

 

     Siquidem non est eiusdem facilitatis scire quod faciendum sit et facere, quoniam et diversa sunt caeco ducatum ac fesso praebere vehiculum. Non quicumque ostendit viam, praebet etiam viaticum itineranti. Aliud illi exhibet qui facit ne deviet, et aliud qui praestat ne deficiat in via ita nec quivis doctor, statim et dator erit boni, quodcumque docuerit. Porro mihi duo necessaria sunt,doceri ac iuvari. Tu, homo, recte quidem consulis ignorantiae, sed, si verum sentit Apostolus, Spiritus adiuvat infirmitatem nostram. Immo vero qui mihi per os tuum ministrat consilium, ipse necesse est ministret et per suum Spiritum adiutorium, quo valeam implere quod consulis. Ecce enim iam ex eius munere velle adiacet mihi, perficere autem non invenio; sed nec aliquando me inventurum confido, nisi qui dedit velle, det et perficere pro  bona voluntate

 

 

     Como también es muy distinto enseñar el camino a un ciego, o facilitar un vehículo al que está cansado de andar. No todo el que muestra el camino da fuerza para caminar. Con lo primero evitas que se desvíe; con lo segundo, que no desmaye en el camino. Asimismo, el maestro, por mucho que nos enseñe, no nos da la capacidad de hacer e bien. Yo necesito ambas cosas: la instrucción y la ayuda. Tu satisfaces mi ignorancia con tus consejos, pero también es verdad lo que afirma el Apóstol: El Espíritu acude en ayuda de nuestra debilidad. Más aún, el que me da consejo por tu medio debe darme la ayuda de su Espíritu, para cumplir lo que tú me aconsejas. Por favor especial suyo tengo a mano querer lo mejor, pero no el realizarlo  Y nunca podré realizarlo si quien activa en mí ese querer no me concede llevarlo a efecto con buena voluntad.

 

§ 3

 

     -Ubi ergo,  ait, sunt merita nostra, aut ubi est spes nostra?- Audi, inquam: Non ex operibus iustitiae quae fecimus nos sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit  Quid enim? Tu forte putaveras tua te creasse merita, tua posse salvari iustitia, qui nec saltem Dominum Iesum dicere potes nisi in Spiritu Sancto? e Itane oblitus es qui dixerit: Sene me nihil potestis facere? et: Neque currentis, neque volentis, sed miserentis est Dei?

 

    -Si así es -insistió-, ¿cuáles son nuestros méritos y qué podemos esperar? -Escucha -dije yo-: Nos salvó no por las buenas obras que hemos hecho, sino por su misericordia ¿Qué? ¿Piensas acaso que has conseguido méritos o que puedes salvarte por tu justicia, si ni siquiera puedes decir que Jesús es el Señor si no eres impulsado por el Espíritu Santo? ¿Has olvidado lo que él mismo dijo: Sin mí no podéis hacer nada. Y: La cosa no está en que uno quiera o se afane, sino en que Dios tenga misericordia.

 

 Capítulo 2

 

§ 1

 

     ¿Quid igitur agit, ais, liberum arbitrium? Breviter respondeo: Salvatur. Tolle liberum arbitrium: non erit quod salvetur; tolle gratiam: non erit unde salvetur. Opus hoc sine duobus effici non potest: uno a quo fit, altero cui vel in quo fit. Deus auctor salutis est, liberum arbitrium tantum capax: nec dare illam nisi Deus, nec capere valet nisi liberum arbitrium. Quod ergo a solo Deo et soli datur libero arbitrio, tam absque consensu esse non potest accipientis, quam absque gratia dantis. Et ita gratiae operanti salutem cooperari dicitur liberum arbitrium, dum consensit, hoc est dum salvatur. Consentire  enim  salvari  est.  Proinde  pecoris  spiritus  salutem huiuscemodi minime capit, quod illi voluntarius consensus desit, quo salvanti videlicet Deo placide obtemperet, sive iubenti acquiescendo, sive pollicenti credendo, sive reddenti gratias agendo.

 

    Tú me dirás: ¿Qué hace entonces el libre albedrío? Te respondo con una sola palabra: es el objeto de la salvación. Suprime el libre albedrío y no habrá nadie a quien salvar. Quita la gracia y no habrá con qué salvar. Esta obra necesita la colaboración de ambos, de quien la hace y de quien la recibe. Dios es el autor de la salvación, y el libre albedrío pura capacidad de salvación. Sólo Dios puede darlo, y sólo el libre albedrío puede recibirlo. Si depende exclusivamente de Dios y del libre albedrío, necesita el consentimiento de quien la recibe y la liberalidad de quien la otorga. Por eso se dice que, cuando la gracia realiza la salvación, el libre albedrío coopera con su consentimiento, es decir, acepta la salvación. Consentir es salvarse. El animal es incapaz de recibir esta salvación, porque le falta el consentimiento voluntario para acoger gustosamente al Dios que salva, cumplir sus preceptos, creer en sus promesas o agradecer sus beneficios.

 

§ 2

 

   QUOD ALIUD SIT VOLUNTARIUS CONSENSUS, ALIUD NATURALIS APPETITUS.-Enimvero aliud est voluntarius consensus, aliud naturalis appetitus. Posterior quippe nobis communis est eum irrationalibus, nec valet consentire spiritui, carnis irretitus illecebris. Et fortasse ipse est, qui alio nomine ab Apostolo sapientia carnis appellatur, ubi ait: Sapientia carnis inimica est Deo; legi enim Dei non est subiecta, nec enim potest. Hunc ergo, ut dixi, communem habentes cum bestiis consensus voluntarius nos discernit.

 

   NO ES LO MISMO CONSENTIMIENTO VOLUNTARIO QUE APETITO NATURAL.-En efecto, una cosa es el consentimiento voluntario y otra el apetito natural. Este último nos es común con los animales, y es incapaz de seguir los impulsos del espíritu, porque sólo es arrastrado por los deseos de la carne. El Apóstol, con otras palabras, lo llama sabiduría de la carne: La sabiduría de la carne es enemistad con Dios, y no se sujeta ni puede sujetarse a la ley de Dios. Es verdad, repito, que en esto somos igual que los animales. Pero el consentimiento voluntario nos distingue radicalmente de ellos.

 

§ 3

 

   DIFFINITIO CONSENSUS VOLUNTARII.-Est enim habitus animi, liber sui. Siquidem non cogitur, non extorquetur. Est quippe voluntatis, non necessitatis, nec negat se, nec praebet cuiquam, nisi ex voluntate. Alioquin si compelli valet invitus, violentus est, non voluntarius. Ubi autem voluntas non est nec consensus. Non enim est consensus, nisi voluntarius. Ubi ergo consensus, ibi voluntas. Porro ubi voluntas, ibi libertas. Et hoc est quod dici puto liberum arbitrium.

 

   DEFINICON DEL CONSENTIMIENTO VOLUNTARIO. Es una facultad del alma que la hace dueña de sí misma. Es incoercible e indomable. Procede de la voluntad, no de la necesidad. Tanto si rehúsa como si accede, lo hace por propia voluntad. Si se le obliga a hacer algo a Pesar suyo, ya no es voluntario, sino violentado. Donde falta la voluntad no existe consentimiento. Porque el consentimiento es siempre voluntario. Y donde hay consentimiento hay voluntad, ya que voluntad y libertad van juntas. Esto es lo que yo entiendo por libre albedrío.

 

Capítulo 3

 

§ 1

 

     Sed ut manifestius fiat quod dicitur, et competentius ad id quod volumus veniamus, paulo altius aestimo repetendum. In rebus naturalibus non est id vita quod sensus, non sensus quod appetitus, nec ille quod consensus. Quod ex singulorum diffinitionibus clarius elucebit. Est enim in quolibet corpore vita, internus ad naturalis motus, vigens tantum intrinsecus.

 

      Para tratar esta materia con más claridad y proceder con más orden, creo conveniente ampliar lo que llevamos dicho. En las cosas naturales, la vida no se identifica con los sentidos, ni los sentidos coinciden con el apetito, ni el apetito es lo mismo que el consentimiento. Lo veremos mejor definiendo a cada uno de ellos. Todo ser corpóreo tiene vida, que es un movimiento natural e interno, exclusivamente intrínseca.

 

§ 2

 

   DIFFINITIO SENSUS.Sensus vero, vitalis in corPore motus, vigilans et extrinsecus.

 

    DEFINICION DEL SENTIDO.-El sentido es un impulso vital en el cuerpo, siempre atento y vuelto hacia el exterior.

 

§ 3

 

   DIFFINITIO NATURALIS APPETITUS.  Appetitus autem naturalis, vis in animante, movendis avide sensibus attributa.

 

    DEFINICION DEL APETITO NATURAL.  El apetito natural es una fuerza propia del animal, que excita ardientemente sus sentidos.

 

§ 4

 

   DIFFINITIO  CONSENSUS.-Verum  consensus,  nutus  est voluntatis spontaneus, vel certe, quod superius dixisse me memini, habitus animi, liber sui.

 

   DEFINICION DE CONSENTIMIENTO. El  consentimiento es un impulso espontáneo de la voluntad, o, como dije anteriormente, una propiedad del alma que la hace completamente dueña de sí misma.

 

§ 5

 

  DIFFINITIO VOLUNTATIS -Porro voluntas est motus rationalis, et sensui praesidens, et appetitui. Habet sane, quocumque se volverit, rationem semper comitem et quodammodo pedissequam: non quod semper ex ratione, sed quod numquam absque ratione moveatur, ita ut multa faciat per ipsam contra ipsam, hoc est per eius quasi ministerium, contra eius consilium sive iudicium. Unde est illud: Prudentiores sunt filii saeculi huius filiis lucis in generatione sua, et rursum: Sapientes sunt ut faciant mala. Neque enim prudentia seu sapientia inesse creaturae potest, vel in malo, nisi utique per rationem.   

 

  DEFINICION DE LA VOLUNTAD.-La voluntad es una actividad racional que preside al sentido y al apetito. Donde quiera que vava, lleva siempre romo compañera e instrumento a la razón. No decimos que se rija siempre por sus dictados, sino que nada hace sin ella. En no pocas ocasiones se sirve de la razón para obrar contra ella, es decir, actúa por medio de ella v en contra de su consejo y su dictamen. Por eso se dijo: Los hijos de este método son más sagaces con su gente que los hijos de la luz. Y en otro lugar: son listos para el mal. La razón da a las criaturas sagacidad y sabiduría, incluso para obrar el mal.

 

Capítulo 4

 

§ 1

 

     Est vero ratio data voluntati ut instruat illam, non destruat. Destrueret autem, si necessitatem ei ullam imponeret, quominus libere pro arbitrio sese volveret, sive in malum consentiens appetitui aut nequam spiritui, ut sit animalis non percipiens, vel certe et persequens ea quae sunt spiritus Dei, sive ad bonum gratiam sequens, et fiat spiritualis: quae omnia diiudicans, ipsa a nemine iudicetur. Si, inquam, horum quodlibet, prohibente ratione, voluntas non posset, voluntas iam non esset. Ubi quippe necessitas, iam non voluntas.

 

     La razón le ha sido dada a la voluntad para que le instruya, no para que la destruya. Y la destruye cuando la coacciona, sin permitirle moverse libremente a su arbitrio. Por ejemplo, si le hace consentir con los apetitos o con el espíritu malo que lo induce al mal, hasta reducirlo al nivel del animal, que no razona. O cuando no le deja distinguir ni dirigirse hacia lo que es propio del espíritu de Dios. Ni desarrollarse como espíritu, siguiendo los impulsos de la gracia que le mueven al bien. En una palabra, la voluntad debe estar en condiciones de dominarlo todo sin que nadie la domine. Si se siente incapaz de cualquier cosa de éstas, porque no se lo deja la razón, ya no sería voluntad. Pues donde hay coacción ya no hay voluntad.

 

§ 2

 

   QUOD ABSQUE CONSENSU PROPRIAE VOLUNTATIS IUSTA INIUSTAVE FIERI NEQUIT CREATURA RATIONALIS.-Quod si ex necessitate, et absque consensu propriae voluntatis, iusta iniustave fieri posset rationalis creatura, aut misera profecto esse nulla ratione deberet, aut beata penitus non posset, cui nimirum in utravis parte id deesset, quod solum in ea miseriae sive beatitudinis capax est, id est voluntas. Cetera siquidem, quae supra memorata sunt, vita, sensus, vel appetitus, nec miserum per se faciunt, nec beatum. Alioquin et arbores ex vita, et pecudes etiam ex reliquis duobus, vel miseriae possent esse obnoxiae, vel idoneae beatitudini, quod omnino impossibile est.    

 

  SIN EL CONSENTIMIENTO DE LA PROPIA VOLUNTAD, LA CRIATURA RACIONAL NO PUEDE HACER EL BIEN NI EL MAL. Si la criatura racional pudiera hacer el bien o el mal por coacción y sin el consentimiento de la propia voluntad, nada podría hacerle jamás desdichada ni plenamente feliz. Le faltaría. en ambos casos, lo único que es capaz de permitirle sentir la miseria o la felicidad, la voluntad en definitiva. Todo lo demás que antes mencionamos -la vida, los sentidos o el apetito-, no pueden por sí mismos hacernos felices o desgraciados: De lo contrario, los árboles, por la vida que tienen, o las bestias, por las otras propiedades, serían susceptibles de ser dichosos o desgraciados. Esto es totalmente imposible.

 

§ 3

 

     Communem itaque habentes vitam quidem cum arboribus, sensum vero et appetitum et aeque vitam cum pecoribus, id quod dicitur voluntas nos ab utrisque discernit. Cuius voluntatis consensus, utique voluntarius, non necessarius, dum aut iustos probat aut iniustos, etiam merito beatos facit vel miseros. Is ergo talis consensus ob voluntatis inamissibilem libertatem, et rationis, quod secum semper et ubique portat, indeclinabile iudicium, non incongrue dicetur, ut arbitror, liberum arbitrium, ipse liber sui propter voluntatem, ipse iudex sui propter rationem. Et merito libertatem comitatur iudicium, quoniam quidem quod liberum sui est, profecto ubi peccat, ibi se iudicat. Est autem iudicium, quia iuste profecto, si peccat, patitur quod nolit, qui non peccat nisi velit.

 

  Tenemos, pues, en común con los árboles la vida, con los animales los sentidos y e  apetito junto con la vida. Pero la voluntad nos diferencia de todos ellos. El consentimiento de la voluntad, libre y espontánea, nos hace justos o pecadores, desdichados o dichosos. Este consentimiento, que procede de la libertad inadmisible de la voluntad y del juicio escrupuloso de la razón, creo que puede llamarse libre albedrío. Es libre por ser dueño de sí mismo. Y es juez de sí mismo por su propio criterio. Y con razón va siempre el juicio unido con la libertad, porque al ser libre por sí misma, cuando peca, ella es la que se juzga a sí misma. Y el juicio consiste en que si peca sufre justamente el castigo que no quiere, puesto que sólo peca porque quiere.

 

Capítulo 5

 

§ 1

 

     Ceterum quod sui liberum non esse cognoscitur, quo pacto vel bonum ei vel malum imputatur? Excusat nempe utrumque necessitas. Porro ubi necessitas est, libertas non est; ubi libertas non est, nec meritum, ac per hoc nec iudicium, excepto sane per omnia originali peccato, quod aliam constat habere rationem. De cetero quidquid hanc non habet voluntarii consensus libertatem, procul dubio et merito caret, et iudicio. Proinde universa quae hominis sunt, praeter solam voluntatem, ab utroque libera sunt, quia sui libera non sunt: vita sensus, appetitus, memoria, ingenium, et si qua talia sunt, eo ipso subiacent necessitati, quo non plene sunt subdita voluntati. Ipsam vero, quia impossibile est de seipsa sibi non oboedire -nemo quippe aut non vult quod vult, aut vult quod non vult, etiam impossibile est sua privari libertate.

 

     Por otra parte, ¿cómo se le puede imputar el bien o el mal a quien no tiene consciencia de su libertad? La coacción elimina a los dos. Si hay coacción no hay libertad. Y si falta la libertad, no se puede hablar ni de mérito ni de juicio. Prescindimos ahora  el pecado original, que se explica por otros motivos. Donde no existe esta libertad de el consentimiento voluntario, tampoco habrá la libertad de merecer ni de ser juzgado. Y así todo cuanto el hombre posee, a excepción de la voluntad, está exento de mérito y de juicio, porque no son libres. La vida, los sentidos, el apetito, la memoria, la inteligencia y todo lo demás, cuanto menos se someten a la voluntad, menos libres son. Esta, en cambio, como no puede menos de no obedecerse a sí misma, es imposible que carezca de liberad, porque nadie puede querer y no querer una misma cosa a la vez.

 

§ 2

 

   QUOD VOLUNTAS MUTARI NON POTEST NISI IN ALIAM VOLUNTATEM.  Potest quidem mutari voluntas, sed non nisi in aliam voluntatem, ut numquam amittat libertatem. Tam ergo non potest privari illa, quam nec seipsa. Si poterit homo aliquando aut nihil omnino velle, aut velle aliquid, et non voluntate, poterit et carere libertate voluntas. Hinc est quod insanis, infantibus, itemque dormientibus, nihil quod faciant, vel bonum, vel malum, imputatur, quia nimirum sicut suae non sunt compotes rationis, sic nec usum retinent propriae voluntatis, ac per hoc nec iudicium libertatis. Cum igitur voluntas nil liberum habeat nisi se, merito non iudicatur nisi ex se. Siquidem  nec tardum ingenium, nec labilis memoria, nec inquitus appetitus, nec sensus obtusus, nec vita languens, reum per se statuunt hominem, sicut nec contraria innocentem, et hoc non ob aliud, nisi quia haec necessarie ac praeter voluntatem posse provenire probantur.

 

   LA VOLUNTAD SOLO PUEDE. CAMBIAR SI CAMBIA EL DESEO DE LA VOLUNTAD -Es cierto que la voluntad puede cambiar, pero sólo al cambiar la decisión de la voluntad  y sin perder nunca la libertad. Si carece de ella, deja de existir; y si aconteciere que el hombre fuese capaz de no querer absolutamente nada, o de quererlo con otra facultad distinta de la voluntad, entonces la voluntad podrá carecer de libertad. Por eso a los dementes, a los niños y a quienes duermen  no se les imputa el bien o el mal que hacen. No son dueños de su razón ni hacen uso de su voluntad. Y, por tanto, no se rigen por la libertad. La libertad sólo si asienta en la voluntad; por eso sólo se juzga ella misma. En consecuencia, ni la torpeza, ni la fragilidad  e la memoria, ni la ansiedad del apetito, ni el embotamiento de los sentidos,ni la debilidad de sus fuerzas, hacen por sí mismos culpable el hombre. Como tampoco reporta mérito alguno poseer los dones contrarios. Por la siguiente razón: todo esto acontece ordinariamente de manera inevitable  y al margen de la voluntad.

 

Capítulo 6

 

§ 1

 

     Sola ergo voluntas, quoniam pro sui ingenita libertate aut dissentire sibi, aut praeter se in aliquo consentire, nulla vi, nulla cogitur necessitate, non immerito iustam vel iniustam, beatitudine seu miseria dignam ac capacem creaturam constituit, prout scilicet iustitiae iniustitiaeve consenserit. Quapropter huiusmodi voluntarium liberumque consensum, ex quo et omne sui, ex his quae dicta sunt, constat pendere iudicium, puto non incongrue id supra diffinivimus esse, quod solet liberum arbitrium appellari, ut liberum ad voluntatem, arbitrium referatur ad rationem, sed sane liberum, non illa libertate, de qua dicit Apostolus: Ubi Spiritus Domini, ibi libertas.

 

      Así, pues, depende exclusivamente de la voluntad el que una persona sea justa o injusta, feliz o desgraciada. según que consienta en el bien o en el mal. Con su libertad innata puede rechazar o aceptar cualquier proposición, exenta de toda especie de violencia o coacción. Por eso, este consentimiento libre y voluntario, del que depende por completo, según he dicho, cualquier determinación, se suele llamar acertadamente libre albedrío. Libre, en cuanto se refiere a la voluntad; y albedrío, en cuanto a la razón. Prescindo ahora de aquella libertad de que habla el Apóstol: Donde hay Espíritu del Señor, hay libertad.

 

§ 2

 

   DE LIBERTATE A PECCATO.-Est enim illa libertas a peccato, sicut alibi ait: Cum enim servi essetis peccati, liberi fuistis iustitiae. Nunc autem liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam. Quis vero in carne peccati  a peccato sibi vindicat libertatem? Hac igitur libertate dictum merito nequaquam opinor liberum arbitrium.

 

   LA LIBERTAD SOBRE EL PECADO. Existe Por un lado la libertad sobre el pecado, como dice la Escritura: Cuando erais esclavos del pecado, estabais libres respecto a la Justicia. Ahora, en cambio, emancipados del pecado y esclavos de Dios, fructificáis para la santidad, que lleva a la vida eterna. Mas, ¿quién puede gloriarse de estar exento de pecado  mientras vive en esta condición pecadora? A mi parecer, cuando hablamos de libre albedrío, no nos referimos a esta clase de libertad.

 

§ 3

 

   DE LIBERTATE A MISERIA.-Est item libertas a miseria, de qua itidem Apostolus: Et ipsa, inquit, creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei. Sed numquid et istam sibi quispiam in hac mortalitate praesumit? Et hac itaque liberum nominari arbitrium non immerito abnuimus.   

 

   LA LIBERTAD SOBRE NUESTRA DEBILIDAD.-También existe la libertad  que está por encima de la miseria, de la cual dice el Apóstol: La criatura se verá liberada de su esclavitud a la corrupción para alcanzar a libertad y la gloria de los ojos de Dios. ¿Puede presumir alguien de ella en esta vida? Tampoco a ésta le aplicamos el nombre de libre albedrío.

 

§ 4

 

   DE LIBERTATE A NECESSITATE.-Est vero, quam magis ei congruere arbitror libertatem, quam dicere possumus a necessitate, eo quod necessarium voluntario contrarium esse videatur: siquidem quod ex necessitate fit, iam non est ex voluntate, et e converso similiter.

 

   LA LIBERTAD SOBRE LA COACCION.-Hay otra  libertad que lleva con más rigor este nombre y que podemos llamar libertad sobre la coacción, porque todo lo que es forzado se opone a lo voluntario. Lo que se hace a la fuerza no procede de la voluntad, y viceversa.

 

Capítulo 7

 

§ 1

 

     DE TRIPLICI  LIBERTATE.-Cum igitur, prout interim potuit occurrere nobis, triplex sit proposita libertas, a peccato, a miseria, a neccesitate, hanc ultimo loco positam contulit nobis in conditione natura, in primam restauramur a gratia, media nobis reservatur in patria.

 

     LAS TRES LIBERTADES  -Existen, pues, como hemos podido ver, tres clases de libertad: sobre el pecado, sobre la debilidad y sobre la coacción. La última dimana de la condición misma de nuestra naturaleza; la primera la recuperamos por la gracia, y la segunda nos está reservada para la patria.

 

§ 2

 

   TRES DICIT LIBERTATES ESSE, PRIMAM NATURAE, SECUNDAM GRATIAE, TERTIAM VITAE VEL GLORIAE. Dicatur igitur prima libertas naturae, secunda gratiae, tertia vitae vel gloriae: primo nempe in liberam voluntatem ac voluntariam libertatem conditi sumus, nobilis Deo creatura; secundo reformamur in innocentiam, nova in Christo creatura; tertio sublimamur in gloriam, perfecta in Spiritu creatura. Prima ergo libertas habet multum honoris, secunda plurimum et virtutis, novissima cumulum iucunditatis.  Ex  prima quippe praestamus ceteris animantibus; in secunda carnem, per tertiam mortem  subicimus. Vel certe sicut in prima subiecit Deus sub pedibus nostris oves et boves et pecora campi e, ita quoque per secundam spirituales bestias huius aeris, de quibus dicitur: Ne tradas bestiis animas confitentes tibi, prosternit aeque et conterit sub pedibus nostris, in ultima tandem nos ipsos nobis plenius submissuros per victoriam corruptionis et mortis, quando scilicet novissima destruetur mors,

 

   HABLA DE TRES LIBERTADES: DE LA NATURALEZA, DE LA GRACIA Y DE LA GLORIA.  Llamemos, pues, a la primera, libertad de la naturaleza; a la  segunda, de la gracia; y a la tercera, de la vida o de la gloria. Primeramente recibimos en la creación una voluntad libre, o una libertad voluntaria, como nobles criaturas de Dios. Después somos restablecidos en la inocencia, como nuevas criaturas de Cristo. Y, finalmente. somos exaltados a la gloria, como criaturas perfectas en el Espíritu. La primera libertad nos llena de honor, la segunda nos colma de virtud, y la tercera nos inunda de gozo. La primera nos hace superiores a los animales, en la segunda dominamos a la carne y con la tercera dominamos la muerte. Por la primera Dios somete bajo nuestros pies los rebaños de ovejas y toros, y hasta las bestias del campo. Por la segunda somete a nuestro imperio los animales del aire, de que habla la Escritura: No entregues a los buitres la vida de tus fieles. Y por la tercera nos hará triunfar de nosotros mismos, dándonos la victoria sobre la corrupción de la muerte.

 

§ 3

     et nos transibimus in libertatem gloriae filiorum Dei; qua libertate Christus nos liberabit, cum nos utique tradet regnum Deo et Patri. De hac enim, et item de illa quam diximus a peccato, puto quod Iudaeis aiebat: Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis. Liberum arbitrium liberatore indigere significabat, sed plane qui illud liberaret non a necessitate, quam, voluntatis cum esset, penitus non noverat, sed a peccato, in quod tam libere quam voluntarie corruerat, simulque a poena peccati, quam incautum incurrerat invitumque ferebat, quo utroque malo liberari omnino non poterat, nisi per illum, qui solus hominum factus est inter mortuos liber, liber videlicet a peccato inter peccatores.

 

     Esto sucederá cuando sea aniquilado el último enemigo. que es la muerte, y alcancemos la libertad y la gloria de los hijos de Dios. Esta es la libertad que nos dará Cristo cuando entregue el reino, que somos nosotros, a Dios Padre. A ésta, ya la que llamamos libertad sobre el i,pecado, se refería Jesús cuando decía a los judíos: Si el Hijo os da la libertad, seréis realmente libres. Quería decirles que el libre albedrío necesita un libertador. No para que le libre de la coacción, que la voluntad no siente en absoluto, sino del pecado, en el que ha caído libre y voluntariamente; y de la pena del pecado, en la que ha incurrido por su imprudencia y soporta con impaciencia. De ambos sólo puede librarle Aquel que es el único libre entre todos los hombres, el único libre de pecado entre todos los pecadores.

 

Capítulo 8

 

§ 1

 

     Solus namque inter filios Adam libertatem sibi vindicat a peccato qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. Porro et a miseria, quae est poena peccati, habuit nihilominus libertatem, sed potentia, non actu: nemo quippe tollebat animam eius ab eo, sed ipse ponebat eam. Denique, teste Propheta, oblatus est quia voluit, sicut et cum voluit natus ex muliere, factus sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. Fuit itaque et ipse sub lege miseriae; sed fuit quia voluit, ut liber inter miseros et peccatores utrumque iugum fraternis a cervicibus excuteret.

 

    De todos los hijos de Adán, el único que puede afirmar que está libre de pecado es el que no cometió pecado  ni encontraron mentira en sus labios. También estuvo libre de la debilidad, que es pena del pecado. Pero aunque pudo disfrutar de ella, de hecho renunció a ella. Nadie le quitó la vida, la dio él voluntariamente. Según atestigua el profeta: Se inmoló porque quiso. Lo mismo que nació de mujer porque quiso. Y se sometió a la ley para rescatar a los que estaban sometidos a la ley. Vivió, sí, sujeto a la ley de nuestra debilidad, pero porque así quiso tambien él. Y de este modo, siendo el único libre entre los débiles y pecadores, arrancará de la cerviz de sus hermanos ese doble yugo.

 

§ 2

 

   QUOD  SALVATOR IPSAS TRES HABUERIT LIBERTATES. Habuit itaque totas tres libertates, primam ex humana simul et divina natura, reliquas ex divina potentia. Quarum duas posteriores utrum et primus homo in paradiso habuerit, vel quomodo et quatenus eas habuerit, postea videbimus.

 

   EL SALVADOR POSEYÖ ESTAS TRES LIBERTADES. -Tuvo, pues, estas tres libertades. La primera por sus dos naturalezas, humana y divina; y  las otras dos, por su poder divino. Más adelante veremos si el primer hombre disfrutó también de estas dos en el paraíso, cómo y hasta cuándo.

 

Capítulo 9

 

§ 1

 

     Hoc  autem  indubitanter sciendum,  utramque plenam atque perfectam perfectis inesse animabus carne solutis cum Deo pariter et Christo eius, atque angelis supercaelestibus. Nam sanctis animabus, etsi necdum corpora receperunt, deest quidem de gloria, sed nihil prorsus inest de miseria.

 

       De lo que no podemos dudar  es que estas dos libertades las poseen en toda su plenitud las almas de los justos, separadas ya del cuerpo y unidas a Dios, a Cristo y a los ángeles. A estas almas santas, por no tener sus cuerpos, les falta algo de gloria, pero están libres de toda especie de debilidad.

 

§ 2

 

   QUOD LIBERTAS A NECESSITATE TAM BONAE QUAM MALAE RATIONALI CREATURAE INEST.-Verum libertas a necessitate aeque et indifferenter Deo universaeque, tam malae quam bonae, rationali convenit creaturae. Nec peccato, nec miseria amittitur vel minuitur; nec maior in iusto est quam in peccatore, nec plenior in angelo quam in homine. Quomodo namque ad bonum conversus per gratiam humanae voluntatis consensus, eo libere bonum et, in bono, liberum hominem facit, quo voluntarius efficitur, non invitus pertrahitur, sic sponte devolutus in malum, in malo nihilominus tam liberum quam spontaneum constituit, sua utique voluntate ductum, non aliunde coactum ut malus sit.

 

   LA LIBERTAD DE COACCION ES PROPIA DE TODA CRIATURA RACIONAL, SEA BUENA O MALA: La libertad de coacción conviene por igual e indistintamente a Dios y a todas las criatura; racionales, sean buenas o malas. Ni el pecado ni la debilidad la pueden destruir o disminuir. No es mayor en el justo que en el pecador, ni más completa en el ángel que en el hombre. Cuando la voluntad humana consiente en practicar el bien con la ayuda de la gracia, el hombre es bueno y libre a la vez. porque obra espontáneamente y sin que nadie le obligue. Y si consiente libremente en el mal, el hombre se hace malo por iniciativa y decisión propia, porque se deja llevar de su voluntad y sin que nadie le obligue a ser malo.

 

§ 3

 

     Et sicut caelestis angelus, aut etiam ipse Deus, permanet libere bonus, propria videlicet voluntate, non aliqua extrinseca necessitate, sic profecto diabolus aeque libere in malum et corruit, et persistit, suo utique voluntario nutu non alieno impulsu. Manet ergo libertas voluntatis, ubi etiam sit captivitas mentis, tam plena quidem in malis quam et in bonis, sed in bonis ordinatior, tam integra quoque pro suo modo in creatura quam in Creatore, sed in illo potentior.    El ángel celeste y el mismo Dios permanecen libremente buenos, esto es, por su pro la voluntad y no por otra fuerza extrínseca a ellos. El diablo cayó y persiste libremente en el mal en virtud de una libre decisión suya, y no por impulso ajeno. La libertad de la voluntad subsiste siempre, incluso cuando está esclavizado el entendimiento. Es tan completa en los malos como en los buenos, aunque éstos la tengan más ordenada. Y tan íntegra, a su modo, tanto en la criatura como en el Creador, si bien en El es mucho más fuerte.

 

Capítulo 10

 

§ 1

 

     Quod  autem  solent  homines  conqueri,  et dicere: Volo habere bonam voluntatem, et non possum, nequaquam huic praescribit libertati, ut quasi vim aut necessitatem in hac parte voluntas patiatur, sed plane illa libertate, quae dicitur a peccato, se carere testantur. Nam qui vult habere bonam voluntatem, probat se habere voluntatem: non enim vult habere bonam, nisi per voluntatem. Quod si voluntatem, et libertatem, sed libertatem a necessitate, non a peccato. Nempe ut non valeat, cum velit, habere bonam, sentit quidem sibi deesse libertatem, sed profecto libertatem a peccato, quo utique dolet premi, non perimi voluntatem. Quamquam iam procul dubio utcumque bonam habet, ubi habere vult. Bonum quippe est quod vult, nec posset bonum velle, nisi bona voluntate, sicut nec velle malum, nisi mala voluntate. Cum bonum volumus, bona est voluntas; cum malum volumus, mala est voluntas.

 

    Cuando los hombres se quejan y dicen: quiero hacer el bien y no puedo, no se refieren a esta libertad como si fuera objeto de violencia o coacción, sino a la libertad sobre el pecado, El que quiere tener una libertad buena demuestra que tiene voluntad, porque este deseo procede de la voluntad. Si quiere algo, es libre; pero libre de coacción, no de pecado. Y al no poder tener una voluntad buena siente que le falta la libertad: la libertad  sobre el pecado, que oprime y destruye la voluntad. Desea algo bueno, y esto no es posible sin una voluntad buena. Lo mismo que es imposible querer el mal sin una voluntad mala. Por el mismo hecho de desear el bien ya se tiene una voluntad buena.

 

§ 2

 

     Utrobique voluntas, et ubique libertas: cedit siquidem voluntati necessitas. Cum autem non valemus quod volumus, sentimus quidem ipsam quodammodo libertatem peccato esse captivam, vel miseram, non tamen amissam.

 

  Siempre están presentes la libertad y la voluntad. Y cuando nos vemos incapaces de hacer lo que queremos; sentimos que la libertad está, en cierto modo; cautiva del pecado o sujeta a la miseria. Pero nunca la  perdemos.

 

Capítulo 11

 

§ 1

 

     Ex hac ergo tantum libertate, qua liberum est voluntati seipsam iudicare vel bonam, si bono, vel malam, si malo consenserit -quippe quae in neutro, nisi certe volendo, consentire se sentit-, liberum arbitrium credimus nominari. Nam ex illa quae dicitur a peccato, congruentius forsitan liberum consilium, et item ex i a quae dicta est a miseria, liberum potius complacitum posset diei quam liberum arbitrium.

 

    A mi juicio, el libre albedrío toma su nombre de esta libertad, a través de la cual la misma voluntad se juzga buena si acepta el bien, o mala si consiente en el mal. Sabe muy bien que cuando hace una cosa u otra es porque ella quiere. Lo que llamamos libertad  de pecado debemos denominarlo libre deliberación  mejor que libre albedrío. Y a la libertad  sobre la debilidad, libre complacencia.

 

§ 2

 

   QUID SIT IUDICIUM SEU CONSILIUM SEU COMPLACITUM: Arbitrium quippe iudicium est. Sicut vero iudicii est discernere quid liceat vel non liceat, sic profecto consilii probare quid expediat vel non expediat, sic complaciti quoque experiri quid libeat vel non libeat. Utinam tam libere nobis consuleremus, quam libere de nobis iudicamus, ut quemadmodum libere per iudicium licita illicitaque decernimus, ita per consilium et licita, tamquam commoda, nobis eligere, et illicita, tamquam noxia, respuere liberum haberemus!

 

   EN QUÉ CONSISTE  EL JUICIO, LA DELIBERACION  Y  LA COMPLACENCIA. -El albedrío es un juicio. El juicio declara qué es o no es lícito. La deliberación considera qué es o no conveniente. Y la complacencia experimenta lo que es agradable o desagradable. ¡Ojalá  nos aconsejáramos con tanta libertad como nos juzgamos! Y así como discernimos claramente a través del juicio lo que se puede o no hacer, deberíamos elegir lo lícito como lo mejor y rechazar lo ilícito como perjudicial.

 

§ 3

 

     Iam enim non solum liberi arbitrii, sed et liberi procul dubio consilii, ac per hoc et a peccato liberi essemus.

 

  Así poseeríamos la libertad  de albedrío y de reflexión, y, en consecuencia, estaría  os libres de pecado.

 

§ 4

 

     Sed quid si totum, solumque quod expediret vel liceret etiam liberet? Nonne liberi quoque esse complaciti merito diceremur, quippe qui ab omni perinde, quod displicere potest, hoc est ab omni nos miseria liberos sentiremus? Nunc autem, cum multa per iudicium vel admittenda, vel omittenda esse decernamus, quae tamen per consilium nequaquam pro iudicii rectitudine aut eligimus, aut contemnimus, rursumque non omnia, quae tamquam recta et commoda consulte observamus, etiam ut beneplacita libenter amplectamur, sed insuper quasi dura ac molesta vix aequanimiter ferre perduremus, liquet quia liberum nec consilium habemus, nec complacitum.

 

   ¿Y  qué decir si nos agradara todo o solamente lo que es lícito y conveniente? En ese caso tendríamos la libertad  de complacencia, pues nos sentiríamos libres de todo lo que causa malestar, es decir, de toda clase de debilidad. Pero nuestro discernimiento, o deliberación, no tiene la suficiente rectitud para elegir o rechazar muchas cosas que nuestro juicio admite u omite. Y obras, que nos parecen buenas o provechosas, no las aceptamos como agradables. Más aún, las consideramos ásperas y pesadas, porque nos; falta la libertad de deliberación y de complacencia.

 

Capítulo 12

 

§ 1

 

     Alia quaestio est, si vel ante peccatum in primo homine habuimus, quod suo loco discutietur. Certissime autem habituri sumus, cum, Deo miserante, obtinebimus quod oramus: Fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra. Hoc nempe complebitur, quando id quod nunc cunctae passim rationali, ut iam dictum est, creaturae commune videtur, liberum scilicet a necessitate arbitrium, erit etiam in electis hominibus -uti iam in sanctis est angelis-, et cautum a peccato, et tutum a miseria,

 

     Más adelante trataremos la cuestión de si el primer hombre gozó de todo esto. En cambio, sí estamos seguros de poseerlo cuando, por la misericordia de Dios, alcancemos lo que pedimos en la oración: Hágase tu voluntad así en la tierra como en el cielo. Esto acaecerá cuando lo que hoy es natural en toda criatura racional, es decir, el albedrío -libre por esencia de toda clase de coacción- se dé también en los elegidos -como ya sucede en los ángeles- y vivan plenamente seguros de no pecar, preservados también de toda miseria.

 

§ 2

 

     probantibus tandem triplicis libertatis felici experientia, quae sit bona voluntas Dei, ac beneplacens et perfecta. Quod quia necdum est, sola interim plena integraque manet in hominibus libertas arbitrii. Nam libertas consilii ex parte tantum, et hoc in paucis spiritualibus, qui carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis, quatenus iam non regnet peccatum in eorum mortali corpore. Porro ut non regnet, libertas facit consilii; ut tamen non desit ex integro, captivitas est liberi arbitrii.

 

   Y con la experiencia de esta triple libertad sabrán lo excelente, agradable y perfecta que es la voluntad de Dios. Mientras llega esto, el hombre sólo posee plena e íntegramente la libertad  de juicio. La libertad de deliberación es siempre limitada, incluso en los hombres espirituales, que han crucificado sus bajos instintos con sus pasiones y deseos, y en cuyo ser mortal no reina ya el pecado. Si no reina se debe a la libertad de deliberación. Y si no ha desaparecido por completo el pecado, está cautivo el libre albedrío.

 

§ 3

 

     Cum autem venerit quod perfEctum est, tunc evacuabitur quod ex parte est s; hoc est: cum plena fuerit libertas consilii, nulla iam erit captivitas arbitrii. Et hoc est quod quotidie petimus in  oratione, cum dicimus Deo: Adveniat regnum tuum. Regnum hoc necdum ex toto pervenit in nos. Quotidie tamen paulatim adventat, sensimque in dies magis ac magis dilatat terminos suos, in his dumtaxat, quorum per Dei adiutorium interior homo renovatur de die in diem. In quantum ergo regnum gratiae dilatatur, in tantum peccati potestas minuitur. In quantum vero minus est adhuc propter corpus mortis quod aggravat animam, et ob necessitatem terrenae inhabitationis, utique deprimentis sensum multa cogitantem, necesse habent etiam qui perfectiores in hac mortalitate videntur, confiteri et dicere: In multis offendimus omnes, et: dixerimus quia peccatum non habemus, nosipsos seducimus, et veritas in nobis non est. Quapropter orant et ipsi sine intermissione, dicentes: Adveniat regnum tuum. Quod non erit vel in ipsis consummatum, quousque peccatum non solum non regnet in eorum mortali corpore, sed nec sit omnino, nec esse possit in immortali iam corpore.

 

     Cuando venga lo perfecto, lo limitado se acabará. Es decir, cuando la libertad  de deliberación sea total, el libre albedrío no estará cautivo. Esto es lo que pedimos diariamente cuando oramos a Dios: Venga a nosotros tu reino. Este reino no ha llegado todavía plenamente a nosotros. Se acerca cada día, lentamente, y extiende sin cesar su dominio en aquellas almas cuyo interior se renueva  e día en día con la gracia de Dios. A medida que avanza el reino de la gracia se debilita el poder del pecado. Y en la misma medida que disminuye la eficacia de la gracia, deben decir: Todos caemos en falta muchas veces. Y esto nos sucede porque el cuerpo mortal oprime al espíritu y las necesidades de la vida terrena lo distraen con multitud de pensamientos, que incluso parecen perfectos. Por eso también se dice: Si afirmamos no tener pecado, nosotros mismos nos extraviamos y, además, no llevamos dentro la verdad. También por eso hay que orar continuamente: Venga a nosotros tu reino. Dicho reino no se establecerá plenamente en los hombres hasta que el reino de. pecado desaparezca de su ser mortal, y ni exista ni pueda existir en su ser inmortal.

 

Capítulo 13

 

§ 1

 

     Iam  de  libertate complaciti in hoc  saeculo nequam quid dicemus, ubi vix sufficit diei malitia sua, ubi omnis creatura ingemiscit et parturit usque adhuc, vanitati nimirum subiecta non volens, ubi vita hominis tentatio est super terram, ubi viri quoque spirituales, qui primitias Spiritus, iam acceperunt, ingemiscunt et ipsi intra semetipsos exspectantes redemptionem corporis sui? Numquidnam inter ista locus ullus est huiuscemodi libertati? Quid, inquam, liberum nostro relinquitur complacito, ubi totum occupare videtur miseria? Neque enim vel innocentia seu iustitia, quemadmodum a peccato, ita etiam a miseria tutae esse hic poterunt, ubi iustus exclamat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? et item: Factae sunt mihi lacrimae?eae panes die ac nocte; ubi noctes diesque in maerore  continuantur, nullum profecto temporis spatium complacito vacuum relinquitur. Denique qui volunt pie vivere in Christo, ipsi magis persecutionem patiuntur, quoniam iudicium a domo Dei incipit, quod et praecipit: A meis, inquiens, incipite.

 

      ¿Qué podemos decir de la libertad  de complacencia, en esta vida miserable, donde a cada día le bastan sus disgustos y la humanidad entera lanza un gemido universal en los dolores de su parto, porque a despecho suyo se ve sometida al fracaso? Mucho más si tenemos en cuenta que la vida del hombre es una continua tentación, y hasta los mismos espirituales -que poseen las primicias del Espíritu- gimen en su interior y anhelan la redención de su cuerpo. ¿Es posible soñar en semejante libertad  en medio de tanta debilidad? ¿Qué espacio le queda a la libre complacencia si todo está lleno de flaqueza? La misma inocencia y virtud, aunque están libres del pecado, nunca se ven exentas de la fragilidad, como grita el justo: ¡Desgraciado de mi! ¿Quién me librará de este ser mío,, instrumento de muerte? Las lágrimas son mi pan noche y día. Cuando transcurren las noches y los días en la tristeza, no hay tiempo propicio para el gozo. Por otra parte, quien se proponga vivir en Cristo será más perseguido porque el juicio comienza por la casa de Dios. Así lo mandó él mismo: Comenzad por los míos.

 

Capítulo 14

 

§ 1

 

     Sed etsi non virtus, vitium forte in tuto est, et aliqua interim ex parte frui potest complacito, cavere miseriam. Absit. Nam qui laetantur, cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis, tale est quod faciunt, quale cum rident phrenetici. Nulla autem verior miseria, quam falsa laetitia. Denique in tantum miseria est, quod videtur felicitas in hoc saeculo, ut Sapiens dicat: Melius est ire ad domum luctus quam ad domum convivii.

 

   Si la virtud no puede evitar la debilidad, ¿no podrá el vicio experimentar el placer, al menos en algún sentido? En absoluto. Los que se gozan en hacer el mal y se recrean en la perversidad del vicio, se comportan como si estuvieran bajo el paroxismo de una risa de compuesta. No hay miseria más honda que una alegría falsa. Y es tanto más miserable cuanto más colmada parece de felicidad en este mundo. Por eso afirma el sabio: Es mejor ir a una casa de llantos que a una de banquetes.

 

§ 2  

 

QUOD NEC CORPORIS IUCUNDITAS SIT SINE MISERIA. Est quidem in bonis corporis nonnulla iucunditas, videlicet in edendo, bibendo, calefaciendo, ceterisque talibus fomentis vel tegumentis carnis. Sed numquid vel ista vacant aliquatenus a miseria? Bonus est panis, se  esurienti; potus delectat, sed sitientem; denique saturato cibus potusque iam nequaquam sunt grata, sed gravia. Tolle famem, et panem non curabis; tolle sitim, et limpidissimum fontem, ac si paludem, respicies. Similiter umbram non quaerit nisi aestuans, solem non curat nisi algens sive caligans. Alioquin nihil horum libebit, si non praecesserit urgens necessitas. Quae si perfecte tollatur e rebus, statim in taedium atque molestiam convertetur ipsa, quae videtur in his esse, iucunditas.

 

   NI  LOS PLACERES  CORPORALES  ESTAN  EXENTOS  DE MISERIAS.  Es verdad que se siente cierto placer en los bienes corporales, como en comer, beber, calentarse y demás cuidados del cuerpo. Pero tampoco falta en ellos la miseria. El pan es una cosa excelente, pero para quien tiene apetito. Y la bebida es agradable si se tiene s d. Mas una vez saciado el apetito, la comida y la bebida, en vez de causar placer, se hacen insoportables. Si no tienes hambre, no te preocupas de la comida. Y si no tienes sed, la fuente más cristalina te parecerá un charco pantanoso. La sombra solo apetece a quien está abrasado de calor, y el sol gusta a quien está helado de frío o envuelto en la oscuridad. Ninguna cosa engendra placer si no existe una necesidad que lo reclame. Y una vez satisfecha ésta, lo que teníamos por placer se torna fastidio y molestia.

 

§ 3

 

   CONCLUDIT.-Fatendum  igitur  et in  hac  parte,  omne quod est praesentis vitae occupare miseriam, nisi quod in continuis tribulationibus graviorum laborum, leviores utique qualiscumque sunt consolatio, et dum forte pro tempore ac rerum eventibus vicissim sibi gravia leviaque succedunt, minorum experientia, aliqua miseriae videtur interpolatio, ut cum aliquando, post experta plura gravissima, in minus forte molesta evaditur, felicitas putetur.

 

   CONCLUSION.-Confesemos, pues  que la vida presente está llena de flaquezas. El único consuelo está en que, después de unas penas y fatigas agobiantes, acaecen otras más ligeras. Y como se mezclan sin cesar unas y otras, la experiencia de las menos pesadas alivia nuestra pobre vida. Y hacemos consistir la felicidad en pasar de dolores muchos y graves a otros más llevaderos.

 

Capítulo 15

 

§ 1

 

   QUOD LIBERTATI COMPLACITI FRUUNTUR QUI IN CONTEMPLATIONE  ERIGUNTUR: An  tamen  fatendum  est eos, qui per excessum contemplationis rapti quandoque in Spiritu, quantulumcumque de supernae felicitatis dulcedine degustare sufficiunt, toties esse liberos a miseria, quoties sic excedunt? Hi plane, quod negandum non est, etiam in hac carne, raro licet raptimque, complaciti libertate fruuntur, qui cum Maria optimam partem  elegerunt, quae non auferetur ab eis. Qui enim iam tenent quod auferendum non est, experiuntur utique quod futurum est. Sed quod futurum est felicitas est porro felicitas et miseria eodem tempore simul esse non possunt. Quoties igitur per Spiritum illam participant, toties istam non sentiunt. Itaque in hac vita soli contemplativi possunt utcumque frui libertate complaciti, et hoc ex parte, et parte satis modica, viceque rarissima.

 

     LOS QUE SE ENTREGAN A LA CONTEMPLACION DISFRUTAN DE LA LIBERTAD DE COMPLACENCIA.-Hay quienes a veces son arrebatados por el Espíritu al éxtasis de la contemplación, y gustan ya un poco la dulzura de la eterna felicidad.;Estarán libres de la debilidad cuando tienen esta experiencia? Seguro que sí. Quienes, como María, han elegido la mejor parte -que  no se les quitara y disfrutan ya en esta vida de la libertad de complacencia, aunque sean raras veces y brevemente. Si tienen lo que nunca se les quitará, experimentan va lo que ha de venir, es decir, la felicidad. Debilidad y felicidad no pueden estar juntas. Por esto, cuando participan de ésta por el Espíritu no sienten aquélla. Así, pues, solamente los contemplativos pueden gozar en esta vida de la libertad de complacencia, y esto de manera  muy limitada y raras veces.

 

§ 2

 

   QUOD LIBERTATE CONSILII FRUUNTUR IUSTi NON MODICA EX PARTE.-Porro libertate consilii fruuntur etiam quilibet iusti, ex parte quidem, sed non modica.

 

   LOS JUSTOS DISFRUTAN DE LA LIBERTAD DE DELIBERACION, Y EN GRAN MEDIDA -Todos los justos disfrutan de la libertad de deliberación, con medida, es cierto pero no despreciable.

 

§ 3

 

   DE LIBERTATE ARBITRII.-Ceterum libertas arbitrii, ut supra liquido apparuit, cunctis pariter ratione utentibus convenit, non minor, quantum in se est, in malis quam in bonis, tam plena in hoc saeculo quam et in futuro.

 

   LA  LIBERTAD DE ALBEDRIO.  La  libertad  de  albedrío como anteriormente dijimos, es común a todos los seres racionales. Igual la poseen los malos que los buenos, y es tan plena en esta vida como en la futura.

 

Capítulo 16

 

§ 1

 

     Sed et hoc aperte monstratum esse puto, quod haec ipsa tamen libertas tamdiu quodammodo captiva tenetur, quamdiu illam duae aliae libertates minime aut minus plene comitantur; nec aliunde noster ille defectus venit, de quo Apostolus: Ut non quaecumque vultis, ait, illa faciatis. Velle siquidem inest nobis ex libero arbitrio, non etiam posse quod volumus. Non dico velle bonum aut velle malum, sed velle tantum. Velle etenim bonum, profectus est; velle malum, defectus. Velle vero simpliciter, ipsum est quod vel proficit, vel deficit. Porro ipsum ut esset, creans gratia fecit; ut proficiat, salvans gratia facit; ut deficiat, ipsum se deicit. Itaque liberum arbitrium nos facit volentes, gratia benevolos. Ex ipso nobis est velle, ex ipsa bonum velle. Quemadmodum namque aliud est timere simpliciter, aliud timere Deum, et aliud amare, aliud amare Deum -timere quippe et amare, simpliciter quidem prolata, affectiones, cum additamento autem virtutes significant-, ita quoque aliud est velle, aliud velle bonum.

 

      Creo que ha quedado suficientemente claro que esta libertad permanece, en cierto modo,cautiva, mientras se sienta privada total o parcialmente de la compañía de las otras dos libertades. De aquí procede esa impotencia de que habla el Apóstol: No podéis hacer lo que quisierais. Querer está a nuestro alcance  por el libre albedrío; no así poder hacer lo que queremos. No hablo de querer el bien o el mal sino solamente de querer. Querer el bien es una perfección. Querer el mal es un defecto. El simple querer puede referirse a una cosa u otra. l.a existencia de este deseo es obra de la gracia creadora. Su perfección es el fruto de la gracia salvadora. Para caer, en cambio, se hasta el hombre a sí mismo. Así, pues, el libre albedrío hace que podamos querer. Y la gracia, que podamos querer el bien. Por el primero se nos  a el querer, por la segunda querer el bien. No es lo mismo temer, simplemente, que temer a Dios. O amar, y amar a Dios. Temer y amar, sin más, son puros sentimientos naturales; pero unidos al complemento se convierten en virtudes. Igual ocurre con querer y querer el bien.

 

Capítulo 17

 

§ 1

 

     Simplices namque affectiones insunt naturaliter nobis, tamquam ex nobis, additamenta ex gratia. Nec aliud profecto est, nisi quod gratia ordinat, quas donavit creatio, ut nil aliud sint virtutes nisi ordinatae affectiones. Scriptum est de quibusdam, quod illic trepidassent timore, ubi non erat timor: timor fuit, sed inordinatus. Ordinare illum volebat Dominus in discipulis, cum diceret: Ostendam vobis quem timere debeatis, et David: Venite, ait filii  audite me; timorem Domini docebo vos. Item de amore inordinato arguebat homines qui dicebat: Ego lux veni in hunc mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem. Idcirco postulat sponsa in Canticis, dicens: Ordinate in me caritatem. Similiter quoque de inordinata voluntate arguebantur, quibus dicebatur: Nescitis quid petatis. Sed ad lineam rectitudinis edocti sunt distortam reducere voluntatem, cum audierunt: Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? Et tunc quidem verbo, sed postmodum etiam exemplo voluntatem ordinare docebat, cum orans, instante passione, ut transferretur ab eo calix, statim subiceret: Verumtamen non quod ego volo, sed quod tu vis. A Deo igitur velle, quomodo et timere, quomodo et amare, accepimus in conditione naturae, ut essemus aliqua creatura; velle autem bonum, quomodo et timere Deum, quomodo et amare Deum, accipimus in visitatione gratiae, ut simus Dei creatura.

 

     Los sentimientos, en sí mismos, son innatos a nuestra naturaleza, y su perfección es obra de la gracia. Esta pone en orden los dones de la creación. Y las virtudes no son sino afectos bien ordenados. La Escritura dice que algunos temblaron de miedo cuando no había por qué temer. Tenían temor, pero no estaba bien orientado. El Señor quería educar a sus discípulos al decir: Os voy a indicar a quién tenéis que temer. Y David dice: Venid, hijos, escuchadme; os instruiré en el temor del Señor. También censura el amor desordenado cuando dice: La luz vino al mundo  los hombres refirieron las tinieblas a la luz. Por eso la esposa suplica en e Cantar: Ordena en mí el amor. De modo semejante se reprende la voluntad desordenada de aquellos a quien s se dijo: No sabéis lo que pedís. Y a continuación les enseña cómo deben enderezar la voluntad torcida tomando el camino recto: ¿Podéis beber el cáliz que yo voy a beber? En aquel momento se lo decía sólo de palabra. Más tarde les enseñó con o ras a enderezar la voluntad. En el momento mismo de la pasión pidió que le retiraran el cáliz, aunque añadió inmediatamente: No se haga lo que yo quiero, sino lo que quieres tú. Así, pues, nuestra naturaleza, en cuanto criatura, ha recibido de Dios la facultad de querer, de temer y de amar. La facultad de querer el bien y de temer o amar a Dios es fruto de la visita  e la gracia, que nos transforma en criaturas de Dios.

 

Capítulo 18

 

§ 1

 

     DISCRIMEN INTER LIBERAM ET MALAM ET BONAM VOLUNTATEM:  

 

     Creati quippe quodammodo nostri in liberam voluntatem, quasi Dei efficimur per bonam voluntatem. Porro bonam facit, qui liberam fecit, et ad hoc bonam, ut simus aliquod initium creaturae eius, quoniam expedit profecto nobis magis omnino non fuisse, quam nostros permanere. Nam qui voluerunt sui esse, utique sicut dii, scientes bonum et malum, facti sunt, non tantum iam sui, sed et diaboli. Itaque libera voluntas nos facit nostros, mala diaboli, bona Dei. Ad hoc pertinet quod dicitur: Novit Dominus qui sunt eius. Nam illis qui eius non sunt: Amen dico vobis, inquit, nescio vos. Dum ergo per malam voluntatem sumus diaboli, quodammodo interim non sumus Dei, sicut cum per bonam voluntatem efficimur Dei, desinimus iam esse diaboli. Nemo siquidem potest duobus dominis servire. Ceterum sive Dei sumus, sive diaboli, non tamen similiter desinimus esse et nostri. Manet quippe utrobique libertas arbitrii, per quam maneat et causa meriti, quatenus merito vel puniamur mali, quod tamquam liberi ex propria voluntate efficimur, vel glorificemur boni, quod nisi aeque voluntarii esse non possumus.

 

     EN QUÉ SE DISTINGUEN LA VOLUNTAD LIBRE, LA MALA Y LA BUENA.       Como criaturas  dotadas  de  voluntad libre somos, en cierto modo, dueños de nosotros mismos. Y por la voluntad buena no hacemos propiedad de Dios. Dios creó a la voluntad en el bien, buena, libre, como la primicia de sus criaturas. Porque más nos valdría no haber existido que ser totalmente independientes. Pues los que aspiran a ser independientes, semejantes a Dios, conocedores del bien y del mal, en vez de hacerse dueños de sí mismos se convirtieron en esclavos del diablo. Por tanto, la voluntad libre nos hace dueños de nosotros, la mala nos somete al diablo y la buena a Dios. A esto se refiere aquella frase: El Señor conoce a los suyos. Porque de los que no sean su os dice en otro lugar: Os aseguro que no os conozco. Cuando somos propiedad  el diablo -por la mala voluntad- no pertenecemos a Dios. Y cuando nos entregamos a Dios con buena voluntad, dejamos de pertenecer al diablo. Nadie puede estar al servicio de dos amos. Pero seamos de Dios o del diablo, no por eso dejamos de ser de nosotros mismos, porque en ambos casos permanece el libre albedrío y la raíz del mérito. Pues en atención a nuestros méritos, o nos condenamos como depravados -por habernos comportado libremente conforme a nuestra propia voluntad- o somos coronados por el bien; pero esto no sucederá a no ser que.

 

§ 2

 

     Sane diabolo nostra nos mancipat voluntas, non ipsius potestas; Deo subicit eius gratia, non nostra voluntas. Nostra quippe voluntas bona, quod fatendum est, a bono Deo creata, perfecta tamen non erit, quousque suo Creatori perfecte subiecta sit.

 

     Quien nos hace esclavos del demonio no es el libre albedrío, sino nuestra propia voluntad. Y quien nos somete a Dios es su gracia, no nuestra voluntad. El Dios de la bondad creó nuestra voluntad recta y buena, pero no será perfecta hasta que no se someta plenamente a su Creador.

 

§ 3

 

     Absit autem, ut ipsi sui ipsius perfectionem, Deo autem tantum creationem tribuamus, cum longe nimirum melius sit esse perfectam quam factam, et dictu ipso nefas videatur Deo quod minus, nobis quod excellentius sit attribuere. Sentiens denique Apostolus quid ex natura esset, quid ex gratia exspectaret, aiebat: Velle adiacet mihi, perficere non invenio. Sciebat profecto, velle quidem sibi inesse ex libero arbitrio, sed ut ipsum velle perfectum haberet, gratiam se habere necessariam. Si enim velle malum defectus quidam est voluntatis, utique bonum velle profectus eiusdem erit, sufficere autem a omne quod volumus bonum, ipsius perfectio.

 

     Lejos de mí afirmar que de sí misma le viene a la voluntad la perfección, y de Dios a creación. Supone mucho más el ser perfecta que el ser hecha. Sería una blasfemia decir que lo menor procede de Dios y lo mayor de nosotros. El Apóstol sabía muy bien qué procede de la naturaleza y qué debía esperar de la gracia. Y exclama: El querer lo tengo a mano, pero el realizarlo no. Es decir, el querer era innato en êl, por la liberad de elección; pero para tener un deseo perfecto sentía la necesidad de la gracia. Desear el mal es un defecto de la voluntad, querer el bien es un progreso, y ser capaz de hacer todo el bien posible es su perfección consumada.

 

Capítulo 19

 

§ 1

 

     Ut ergo velle nostrum, quod ex libero arbitrio habemus, perfectum habeamus, duplici gratiae munere indigemus, et vero videlicet sapere, quod est voluntatis ad bonum conversio, et plene etiam posse, quod est eiusdem in bono confirmatio.

 

    Por lo tanto, para que el querer de que gozamos por el libre albedrío sea perfecto, necesitamos una doble gracia. Por una parte, saborear la ve dad, lo cual supone la conversión de la voluntad hacia el bien; y, por otra, la posibilidad de realizarlo, es decir, la confirmación en el bien.

 

§ 2

 

    DE BONAE VOLUNTATIS PERFECTIONE, QUOD TRIPLEX IN SE HABEAT BONUM.-Porro Perfecta conversio est ad bonum, ut nil libeat nisi quod deceat vel liceat, perfecta in bono confirmatio, ut nil desit iam quod libeat. Tunc demum perfecta erit voluntas, cum plene fuerit bona, et bene plena. Habet siquidem duplex in se bonum ab initio sui: unum quidem generale ex sola creatione, quod a bono scilicet Deo non potuit creari nisi bona, secundum quod vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona; alterum speciale ex libertate arbitrii in qua ad imaginem utique ipsius, qui creavit, est condita. Quod si his duobus bonis accedat et tertium, conversio ad Creatorem, reputabitur non immerito perfecte bona:

 

   LA PERFECCIóN DE LA BUENA VOLUNTAD INCLUYE UN TRIPLE BIEN.-Es perfecta la conversión al bien cuando solamente nos complace lo que es conveniente o lícito. Y la confirmación en el bien es perfecta si no carece de nada de lo que desea. La voluntad alcanza la perfección cuando es plenamente buena y llena de bondad. Posee una doble cualidad original: una, por ser criatura -porque el Dios bueno todo lo hace bien- y, además, porque vio Dios todo lo que había hecho,y era muy bueno. La otra, por el libre albedrío, según el cual fue creada a imagen del Creador. Si a ello añadimos la conversión al Creador, entonces puede considerarse plenamente buena.

 

§ 3

 

     bona nimirum in universitate, melior in suo genere, optima ex sui ordinatione. Est autem ordinatio, omnimoda conversio voluntatis ad Deum, et ex tuta se voluntaria devotaque subiectio. Huic vero tam perfectae iustitiae debetur, immo iungitur, gloriae plenitudo, quia sic se comitantur duo ista, ut nec iustitiae possit haberi perfectio, nisi in plena gloria, nec gloriae plenitudo, absque perfecta iustitia. Merito denique talis iustitia non erit sine gloria, cum gloria vera non sit, nisi de tali iustitia. Unde recte dicitur: Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur.

 

     Buena como toda criatura en general, superior a ellas por su naturaleza, y óptima cuando se ordena a sí misma. Esta ordenación consiste en la total conversión de la voluntad a Dios y en su sometimiento deliberado y ferviente, Esta justicia tan excelsa merece y lleva siempre consigo la plenitud de la gloria. Ambas están unidas, tan unidas que es imposible una justicia perfecta sin la gloria, y ésta sin aquélla. Y con razón es gloriosa esta justicia, porque no existe gloria verdadera sin ella. Por eso está escrito: Dichosos los que tienen hambre y sed de justicia, porque se saciarán

 

Capítulo 20

 

§ 1

 

     Haec autem sunt illa duo quae supra nominavimus, verum sapere et plenum posse, ut sapere ad iustitiam, posse referatur ad gloriam. Sed verum et plenum addita sunt, alterum ad distinctionem sapientiae carnis, quae mors est, itemque sapientiae mundi, quae stultitia est apud Deum, qua sapientes sunt apud semetipsos homines, sapientes, inquam, ut faciant mala, alterum ad illorum differentiam, de quibus dicitur: Potentes potenter tormenta patientur. Nam verum sapere aut plenum posse omnino non inveniuntur, nisi ubi libero arbitrio iam illa duo coniuncta sunt, quae item superius memoravimus, liberum videlicet consilium liberumque complacitum.

 

    Estas dos cosas son las que antes mencionamos: saborear lo verdadero y tener plena capacidad de practicarlo. Lo primero va íntimamente ligado con la justicia, y lo segundo con la gloria. Debemos fijarnos en lo de verdadero y en lo de plena capacidad. Lo primero para excluir la sabiduría de la carne, que es muerte, y el saber del mundo, que es necedad a los ojos de Dios -aunque los hombres se tengan por sabios-. Pero sabios sólo para el mal. Y lo segundo, para diferenciarlo del poder que tienen aquellos  e quienes se dice: A los poderosos les aguarda un riguroso tormento. Es imposible saborear la verdad y tener capacidad  lena de practicarla si al libre albedrío no le acompañan las dos cosas arriba mencionadas, es decir, libertad de deliberación y libertad de complacencia.

 

§ 2

 

     Solum profecto dixerim vere sapientem pleneque potentem, cui iam non tantum velle adiacet ex libero arbitrio, sed ex reliquis quoque duobus invenit et perficere, dum nec velle valeat quod malum sit, nec carere quod velit, quorum alterum est ex libertate consilii, verum sapere, alterum ex libertate complaciti, plenum posse. Sed quis talis ac tantus est in hominibus, qui in hoc glorietur?  Aut ubi, aut quando istud obtinetur? Numquidnam in hoc saeculo? Sed si quis esset eiusmodi, maior esset Paulo, qui confitetur dicens: Perficere autem non invenio. Numquid Adam in paradiso? Sed si habuisset, numquam exsul esset a paradiso.

 

  Yo sólo considero verdaderamente sabio y poderoso al que, además de desear una cosa por su libre albedrío, llega a realizarla mediante las otras dos libertades. De tal modo que sea incapaz de desear el mal, y capaz siempre de realizar lo que quiere. Lo primero -conocer la verdad- le viene de la libertad de deliberación; y lo segundo -ser capaz de practicar la de la libertad de complacencia. Pero ¿Quién hay entre los mortales tan perfecto que pueda gloriarse de ello? ¿Dónde y cuándo podremos conseguirlo? ¿Acaso en esta vida? Esa persona sería mayor que Pablo, que confiesa humildemente: Hacer el bien no está en mis mano. ¿Y  Adán en el paraíso? Si hubiese sido capaz de ello jamás habría sido desterrado del Edén.

 

Capítulo 21

 

§ 1

 

     UTRUM ADAM IN PARADISO TRINAM HANC LIBERTATEM HABUERIT.-Locus est pervidendi quod supra distulimus, utrum scilicet totas tres illas quas diximus libertates, id est, arbitrii, consilii, complaciti, vel, aliis nominibus, a necessitate, a peccato, a miseria, primi homines in paradiso habuerint, an tantum duas, an unam solummodo. Et de prima quidem nulla iam quaestio est, si meminerimus quam aperte et iustis eam, et peccatoribus inesse aequaliter, ratio superior edocuerit. De duabus reliquis quaeritur non immerito, an umquam eas Adam habuerit, aut ambas, aut vel unam. Nam si nullam habuit, quid amisit? Arbitrii utique libertatem, tam post peccatum quam ante, semper tenuit inconcussam. Si ergo nil amisit, quid ei obfuit eiectum fuisse de paradiso? Quod si unam quamlibet illarum habuit, quomodo amisit? Nam certum est quia ex quo peccavit, nec a peccato prorsus, nec a miseria, manens in corpore, liber fuit. Ceterum nullatenus, quamcumque illarum semel acceperit, amittere potuit. Alioquin perfectum nec sapere, nec posse, iuxta quod quidem duo haec superius definita sunt, habuisse convincitur, qui nimirum et velle potuit quod non debuit, ec recipere quod noluit. An dicendus est aliquo quidem modo illas habuisse, sed, quia non plenarie, potuisse amittere?

 

       ¿GOZO ADAN EN EL PARAISO DE ESTA TRIPLE LIBERTAD?-Ha llegado el momento de tratar la cuestión que antes diferimos: si el hombre y la mujer poseyeron en el paraíso las tres libertades: de elección, de deliberación y de complacencia. O hablando en otros términos: sobre el pecado, sobre la debilidad y sobre la coacción. Si tuvieron solamente dos de ellas, o una. Sobre la primera no hay lugar a duda, basta recordar lo anteriormente dicho. Existe por igual en los justos y pecadores. Pero debemos también preguntarnos si Adán tuvo las otras dos, o solamente una de ellas. Si no tuvo ninguna de las dos, ¿Que perdió? La libertad de elección la poseyó siempre íntegra, antes y después de pecar: Y si no perdió ninguna, ¿Que desgracia le sobrevino al ser expulsado de paraíso? Si tuvo una de las dos, ¿Cómo la perdió? Porque es cierto que desde que pecó no estuvo ya libre  el pecado ni de la debilidad en toda su vida. Por otra parte, si poseyó realmente alguna de estas tres libertades, jamás pudo perderlas. Porque, en ese caso, su sabiduría o su poder no habrían sido perfectos, como antes explicamos. Pudo querer lo que no era lícito y consentir en lo que no quería. ¿Diremos acaso que no las poseyó plenamente, sino en cierto grado, y por eso pudo perderlas?

 

§ 2

 

     QUOD UNAQUAEQUE DUARUM LIBERTATUM DUOS IN SE HABEAT GRADUS:   Habet siquidem unaquaeque illarum duos gradus, superiorem et inferiorem. Superior libertas consilii est non posse peccare, inferior posse non peccare. Item superior libertas complaciti non posse turbari, inferior posse non turbari. Itaque inferiorem utriusque libertatis gradum simul cum plena libertate arbitrii homo in sui conditione accepit, et de utroque corruit cum peccavit. Corruit autem de posse non peccare in non posse non peccare, amissa ex toto consilii libertate. Itemque de posse non turbari in non posse non turbari, amissa ex toto complaciti libertate. Sola remansit ad poenam libertas arbitrii, per quam utique ceteras amisit; ipsam tamen amittere non potuit. Per propriam quippe voluntatem servus tactus peccati, merito perdidit libertatem consilii. Porro per peccatum factus debitor mortis, quomodo iam retinere valebat libertatem complaciti?

 

   CADA UNA DE ESTAS DOS LIBERTADES TIENE DOS GRADOS -Ambas libertades tienen dos grados. Uno superior y otro inferior. El grado superior de la libertad de deliberación consiste en no poder pecar. Y el inferior, en poder evitar el pecado. Igualmente el grado superior de la libertad de complacencia consiste en la imposibilidad de turbarse. Y el inferior, en poder evitar la turbación. El hombre recibió en su creación el grado inferior de estas dos libertades, junto con la perfecto libertad de elección. Al pecar se privó de ambas. Pasó de la posibilidad de evitar el pecado al de la necesidad de pecar, al perder totalmente la libertad de deliberación. Y de la posibilidad de evitar la turbación  asó al de una turbación inevitable, al perder totalmente la libertad de complacencia. Sólo le quedó, para su propia desgracia, la libertad  de elección, por la cual perdió las otras dos. Esta, en cambio, no pudo perderla. Convertido en esclavo del pecado por su propia voluntad se privó justamente de la libertad de deliberación. Y el que era reo de muerte por su pecado, ¿cómo podía conservar la libertad de complacencia?

 

Capítulo 22

 

§ 1

 

     De tribus ergo libertatibus quas acceperat, abutendo illa quae dicitur arbitrii, reliquis sese privavit. In eo autem abusus est, quod illam cum accepisset ad gloriam, convertit sibi in contumeliam, iuxta testimonium Scripturae dicentis: Homo, cum in honore esset, non intellexit; comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis. Soli inter animantia datum est homini potuisse peccare, ob praerogativam liberi arbitrii. Datum est autem, non ut perinde peccaret, sed ut gloriosior appareret si non peccaret, cum peccare posset. Quid namque gloriosius ei esse poterat, quam si de ipso diceretur quod Scriptura perhibet, dicens: Quis est hic, et laudabimus eum? Unde ita laudandus? Ferit enim mirabilia in vita sua. Quae? Qui potuit transgredi inquit, et non est transgressus, facere mala, et non fecit. Hunc ergo honorem quamdiu absque peccato fuit, servavit; amisit, cum peccavit. Peccavit autem, quia liberum ei fuit, nec aliunde profecto liberum, nisi ex libertate arbitrii, de qua utique inerat ei possibilitas peccandi. Nec fuit tamen culpa dantis, sed abutentis,

 

    Recibió, pues, tres clases de libertad; pero como hizo mal uso de la libertad que llamamos de elección, se privó de las otras dos. El abuso consistió en que la utilizó para su propia gloria y la puso al servicio de su propia humillación, como nos dice la Escritura: El hombre nacido en honor no comprendió su dignidad; se puso al nivel  e la s bestias y se hizo semejante a ellas. Entre todos los anima es solamente el hombre tenía la posibilidad de pecar, por el privilegio de su libre albedrío. Pero no se le concedió para que pecase, sino para tener la gloria de no pecar pudiendo pecar. Qué mayor gloria para él que poderle aplicar lo que dice la Escritura: ¿Quién es? Vamos a felicitarlo. ¿Y  por qué merece esta alabanza? Hizo maravillas en su vida. ¿Cuáles? Pudo desviarse y no se desvió; pudo hacer el mal y no lo hizo. Este honor lo conservó mientras se abstuvo del pecado. Y lo perdió al peca. Pecó porque era libre. Y era libre por su libertad de elección, la cual le otorga la posibilidad de pecar. La culpa de esto no está en el que se la dio, sino en el que abusó de ella.

 

§ 2

 

     qui ipsam videlicet facultatem convertit in usum peccandi, quam acceperat ad gloriam non peccandi. Nam etsi peccavit ex posse quod accepit, non tamen quia potuit, sed quia voluit. Nec enim praevaricante diabolo et angelis eius, etiam alii praevaricati sunt: non quia non potuerunt, sed quia noluerunt.

 

  La facultad que recibió  ara tener la gloria de no pecar, él la utilizó para pecar. Es verdad que pecó porque recibió la posibilidad de hacerlo. Pero no lo hizo porque pudo, sino porque quiso. Lo mismo sucedió con el diablo y los ángeles rebeldes. No se rebelaron porque pudieron, sino porque quisieron.

 

Capítulo 23

 

§ 1

 

     Peccantis igitur lapsus, non dono adscribendus est potestatis, sed vitio voluntatis. Lapsus tamen ex voluntate non aeque ex voluntate resurgere iam liberum habet, quia etsi datum fuit voluntati posse stare ne caderet, non tamen resurgere si caderet. Non enim tam facile quis valet exire de fovea, quam facile in eam labi. Cecidit sola voluntate homo in foveam peccati; sed non ex voluntate sufficit et posse resurgere, cum iam et si velit, non possit non peccare.

 

     Por eso la caída  el pecador no se debe atribuir a la facultad de poder hacerlo, sino al vicio de la voluntad. Pero quien ha caído por su pro la voluntad no es libre para levantarse gracias a esa voluntad. La voluntad tenía la posibilidad de no caer, mas no la de levantarse si caía. No es tan fácil salir de un precipicio como caer en él. El hombre cayó por su propia voluntad en el abismo del pecado. Pero no le basta la voluntad para poder salir de él, porque, aunque quiera, no puede evitar ya el pecado.

 

Capítulo 24

 

§ 1

 

     Quid  ergo?  Periit liberum  arbitrium,  quoniam non potest non peccare? Nequaquam; sed liberum perdidit consilium, per quod prius habuit posse non peccare, quomodo et quo iam non valet utique non turbari, inde misero accidit, quod complaciti quoque libertatem amiserit, per quam et ante habuit posse non turbari.

 

     ¿En qué quedamos? ¿Perdió la libertad de elección al no poder evitar el pecado? En absoluto. Lo que perdió fue la libertad de d liberación, que le otorgaba la posibilidad de no pecar. Y vi e también sometido a la turbación porque perdió la libertad  de complacencia, que le daba la posibilidad de no turbarse.

 

§ 2

 

   QUOD QUAMVIS HOMO NON PECCARE NON POSSIT, TAMEN LIBERUM ARBITRIUM NON AMISIT.-Manet ergo, etiam post peccatum, liberum arbitrium, etsi miserum, tamen integrum. Et quod se per se homo non sufficit excutere a peccato sive miseria, non liberi arbitrii signat destructionem, sed duarum reliquiarum libertatum privationem. Neque enim ad liberum arbitrium, quantum in se est, pertinet, aut aliquando pertinuit, posse vel sapere, sed tantum velle: nec potentem facit creaturam, nec sapientem, sed tantum volentem. Non ergo si potens aut sapiens, sed tantum si volens esse desierit, liberum arbitrium amisisse putanda erit.

 

   EL HOMBRE, AUNQUE NO PUEDE EVITAR EL PECADO, NO HA PERDIDO EL LIBRE ALBEDRIO. Por lo tanto, incluso después del pecado, subsiste e libre albedrío; pobre, pero íntegro. Y el hecho de que el hombre, por sí mismo, no sea capaz de liberarse del pecado y de sus miserias no significa que carezca de la libertad de elección, sino de las otras dos libertad es. Del libre albedrío no depende ni ha dependido nunca el poder o el saber, sino solamente el querer. Ni hace al hombre sabio o poderoso, sino únicamente  capaz de querer. Por eso, el libre albedrío no lo pierde cuando deja de ser sabio o poderoso, sino cuando deja de querer. Si falta la voluntad, tampoco hay libertad. No digo si cesa de querer el bien, sino si deja de querer.

 

§ 3

 

     Ubi enim non est voluntas, nec libertas. Non dico si velle bonum, sed si velle omnino creatura desierit, fatendum sine contradictione, ubi non iam ex voluntate bonitas; sed ipsa ex toto voluntas perit, etiam liberum deperire arbitrium.

 

     En ese caso, sin lugar  dudas, no sólo le falta la bondad a la voluntad, sino que la voluntad misma ya no existe, y, por lo tanto, ha desaparecido el libre  albedrío.

 

§ 4

 

     Quod si velle bonum tantum non poterit, signum est quod et desit liberum, non arbitrium, sed consilium. Si autem non quidem velle, sed ad id quod iam vult bonum, ei posse defuerit, noverit sibi deesse liberum complacitum, non liberum periisse arbitrium. Si ergo liberum arbitrium ita ubique sequitur voluntatem, ut nisi illa penitus esse desinat, isto non careat, voluntas vero sicut in bono, ita etiam in malo aeque perdurat, aeque profecto et liberum arbitrium tam in malo quam in bono integrum perseverat. Et quomodo voluntas etiam posita in miseria non desinit esse voluntas, sed dicitur et est misera voluntas, sicut et beata voluntas, ita nec liberum arbitrium destruere sive, quantum in se est, aliquatenus imminuere poterit quaecumque adversitas vel necessitas.

 

     Pero cuando solamente se siente incapaz de hacer el bien, es señal de que le falta la libertad de deliberación, no la de elección. De igual manera, si es capaz de querer y no puede hacer el bien que quiere, es porque le falta la libertad de complacencia; pero mantiene intacta la libertad de elección. Por tanto el libre albedrío va siempre unido a la voluntad. Y sólo deja de existir cuando ha desaparecido la voluntad. Esta existe igualmente en los buenos   en los malos. El libre albedrío permanece tan íntegro en u os como en otros. Y así como la voluntad no deja de ser ella misma, aunque se hunda en la miseria, sino que la llamamos y es una voluntad pobre, o en el caso contrario, una voluntad dichosa. Tampoco al libre albedrío lo puede anular o disminuir alguna clase de adversidad o coacción.

 

Capítulo 25

 

§ 1

 

     Sed licet ubique pariter sine sui diminutione perduret, non tamen pariter sicut  e bono potuit per se in malum corruere, ita quoque per se de malo in bonum poterit respirare. Et quid mirum si iacens non valet per se resurgere, quod stans in aliquod melius nullo suo conatu valebat proficere? Denique dum adhuc duas alias libertates ex aliqua parte secum haberet, non potuit de inferioribus illarum gradibus ad superiores ascendere, hoc est de posse non peccare et de posse non turbari ad non posse peccare et non posse turbari. Quodsi libertatibus illis etiam utcumque adiutum, non praevaluit tamen de bono se in melius extendere, quanto minus eisdem prorsus destitutum, de malo iam in id, quod fuit bonum, poterit per seipsum emergere?

 

    Aunque no sufre menoscabo alguno, es incapaz de pasar por sí misma del mal al bien. Mientras que fue capaz de caer del bien en el mal. Y nada tiene de extraño que no pueda levantarse después de su caída, pues cuando se mantenía erguida era incapaz de subir a otro grado mejor. Además, cuando poseía de algún modo aquella dos libertades, tampoco podía elevarse del grado inferior al superior, esto es, de la posibilidad de no pecar o de no turbarse a la imposibilidad de pecar y turbarse. Y si, ayudado de aquellas dos libertades, no pudo pasar de lo bueno a lo mejor, mucho menos podrá apartarse del mal para volver al bien cuando está privado totalmente de ellas.

 

Capítulo 26

 

§ 1

 

     Habet igitur homo necessarium Dei virtutem et Dei sapientiam Christum, qui ex eo quod sapientia est, verum ei sapere reinfundat in restaurationem liberi consilii, et ex eo quod virtus est, plenum posse restituat in reparationem liberi complaciti, quatenus ex altero perfecte bonus, peccatum iam nesciat, ex altero plene beatus, adversum nil sentiat. Sed sane ista perfectio in futura vita exspectetur, quando utraque nunc amissa libertas, libero arbitrio plenarie restaurabitur, non quomodo iusto cuivis in hoc saeculo, quantumcumque perfecto, non quomodo vel ipsis primis hominibus datum fuit eas habere in paradiso, sed sicut iam nunc angeli possident in caelo.

 

    El hombre, pues, necesita a Cristo, fuerza y sabiduría de Dios. Como sabiduría, le comunica un nuevo conocimiento de la verdad, devolviéndole la libre deliberación. Y como fuerza, le restituye la capacidad plena de ponerla en práctica por la liberad de complacencia. Con lo primero se hace perfectamente bueno y exento de pecado; y con lo segundo, completamente feliz y libre de toda contrariedad. Esta perfección la esperamos en la otra vida cuando al libre albedrío se le restituya en plenitud la libertad perdida. No como la poseen los justos en la tierra, ni como disfrutaron de ella los primeros padres en el paraíso, sino como gozan de ella los ángeles en el cielo.

 

§ 2

 

     Interim vero sufficiat, in hoc corpore mortis  atque in hoc saeculo nequam, ex libertate quidem consilii peccato non oboedire in concupiscentia, ex libertate autem complaciti adversa non  formidare pro iustitia.  Est autem in ac carne peccati et in hac diei malitia  non mediocre sapere, peccato, etsi non ex toto carere, certe non consentire; et est posse non parvum, adversa, etsi necdum omnino feliciter non sentire, viriliter tamen pro veritate contemnere.

 

     Ahora, mientras vivimos en este cuerpo mortal y en este mundo perverso, hemos de contentarnos con dominar la concupiscencia con la libertad de deliberación y no desmayar en la lucha por la justicia, mediante la libertad  de complacencia. Mientras vivimos envueltos en el pecado y en la malicia de la vida, mucho conseguiremos si no consentimos en el pecado, ya que no podemos librarnos eternamente de él. Y es también una señal  e gran fortaleza superar valientemente las adversidades por amor a la verdad, aunque no seamos totalmente insensibles a ellas.

 

Capítulo 27

 

§ 1

 

     Discendum sane hic interim nobis est ex libertate consilii iam libertate arbitrii non abuti, ut plene quandoque frui possimus libertate complaciti. Sic profecto Dei in nobis reparamus imaginem, sic antiquo honori illi capessendo, quem per peccatum amisimus, per gratiam praeparamur. Et beatus qui de se audire merebitur: Quis est hic, et laudabimus eum? Ferit enim mirabilia in vita sua: qui potuit transgredi, et non est transgressus, facere mala, et non fecit.

 

    Mientras tanto, aprendemos en esta vida de la libertad de deliberación a no abusar de la libertad de complacencia. De este modo restauramos en nosotros la imagen de Dios y nos preparamos por la gracia a recobrar aquella primera dignidad que perdimos por el pecado. Dichoso quien merezca oír de sí mismo. ¿Quién es ése? Vamos a felicitarlo. Hizo maravillas en su vida. Pudo desviarse y no se desvió; pudo hacer el mal y no lo hizo.

 

Capítulo 28

 

§ 1

 

     IN TRIBUS DE QUIBUS LOQUITUR LIBERTATIBUS OSTENDIT IMAGINEM ET SIMILITUDINEM CONDITORIS CONTINERI:  Puto autem in his tribus libertatibus ipsam, ad quam conditi sumus, Conditoris imaginem atque similitudinem contineri, et imaginem quidem in libertate  arbitrii, in reliquis autem duabus bipertitam quamdam consignari similitudinem. Hinc est fortassis, quod solum liberum arbitrium sui omnino defectum seu diminutionem non patitur, quod in ipso potissimum aeternae et incommutabilis divinitatis substantiva quaedam imago impressa videatur.

 

     EN ESTAS LIBERTADES CONSISTE LA IMAGEN Y SEMEJANZA DEL CREADO  Creo que la imagen y semejanza del Creador con las que fuimos creados se encierran en estas tres clases de libertad: la imagen en la libertad de elección, y en las otras dos, cada uno d  los aspectos de la semejanza. Si el libre albedrío es incapaz  e sufrir el menor defecto o disminución es porque ha recibid  más particularmente el sello de la imagen indeleble y sustancial de la divinidad.

 

§ 2       

 

     SIMILE AETERNITATI LIBERUM DICIT ARBITRIUM: Nam etsi habuerit initium, nescit tamen occasum, nec de iustitia vel gloria capit augmentum, nec de peccato sive miseria detrimentum. Quid aeternitati similius, quod non sit aeternitas? Porro in aliis duabus libertatibus, quoniam non solum ex parte minui, sed et ex toto amitti possunt, accidentalis quaedam magis similitudo sapientiae atque potentiae divinae, imagini superducta cognoscitur. Denique et amisimus illas per culpam, et per gratiam recuperavimus; et quotidie alii quidem plus, alii minus, aut in ipsis proficimus, aut ab ipsis deficimus. Possunt etiam sic amitti, ut iam non valeant recuperari; possunt et ita possideri, ut nec amitti queant aliquo modo, nec minui.

 

   EL LIBRE ALBEDRIO ES SEMEJANTE A LA ETERNIDAD: Aunque ha tenido principio, no conoce el ocaso. No crece con la justicia y la gloria ni disminuye con el pecado o la debilidad. ¿Hay algo más semejante a la eternidad sin ser la eternidad? Las otras dos libertades, como pueden disminuir y hasta perderse del todo, constituyen más bien una especie de semejanza accidental con la sabiduría y con el poder divinos añadidos a la imagen. Es as la s perdemos con la culpa y las recuperamos con la gracia. Y de hecho cada día, unos más y otros menos, avanzamos o retrocedemos en ellas. También pueden perderse sin esperanza de recuperarlas. Y pueden poseerse con tal seguridad que es imposible se pierdan o disminuyan.

 

Capítulo 29

 

§ 1

 

     Huius bipertitae similitudinis sapientiae et potentiae Dei, non  quidem gradu summo, sed qui ipsi tamen esset proximior, homo in paradiso conditus est. Quid enim vicinius ad non posse peccare vel turbari -in quo utique iam sanctos angelos stare et Deum semper esse dubium non est-, quam posse et non peccare, et non turbari, in quo homo profecto creatus est? A quo illo per peccatum, immo nobis in illo et cum illo corruentibus, rursus per gratiam, non quidem ipsum, sed pro ipso quemdam inferiorem gradum recepimus. Neque enim hic possumus penitus esse sine peccato seu miseria: possumus tamen, gratia iuvante, nec peccato superari, nec miseria. Quamquam tamen Scriptura loquatur: Omnis qui natus est ex Deo, non peccat; sed hoc dictum est de praedestinatis ad vitam: non quod omnino non peccent, sed quod peccatum ipsis non imputetur, quod vel punitur condigna paenitentia, vel in caritate absconditur. Caritas quippe cooperit multitudinem peccatorum, et: Beati quorum remissae sunt iniquitate et quorum tecta sunt peccata, et: Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum.

 

    El hombre fue creado en el paraíso con esta doble semejanza de la sabiduría y del poder de Dios. No en el grado sumo, sino en otro muy próximo. ¿Hay algo más cercano a la imposibilidad de pecar o turbarse -de que sin duda alguna disfrutan los santos ángel y él mismo Dios- que la posibilidad de evitar el pecado y toda clase de turbación en que fue creado el hombre? De ese estado cayó por el pecado, y nosotros con él: Mas por la gracia recibimos nuevamente no ese mismo grado, sino otro inferior. Ahora no podemos evitar totalmente el pecado y las miserias, pero con la ayuda de la gracia podemos no deJarnos vencer ni por el pecado ni por la debilidad. Dice la Escritura: quien ha nacido de Dios no comete  pecado. Pero esto sólo se refiere a los predestinados a la vida. Y no quiere decir que no pequen nunca, sino que no se les imputa el pecado; porque lo expían con una saludable penitencia o lo cubren con la caridad. La caridad sepulta un sinfin de pecados. Y: Dichoso el que está absuelto de sus culpas y a quien le han sepultado sus pecados. Dichoso el hombre a quien el Señor no le apunta el delito.

 

§ 2

 

     RATIONALIUM  CREATURARUM  GRADUS  PULCHRAE DISCERNIT:  Divinae  igitur  similitudinis  summum gradum summi angeli tenent, nos infimum; Adam tenuit medium, porro daemones nullum, Supernis nempe spiritibus datum est sine peccato et miseria perdurare, Adae autem absque his quidem esse, sed non etiam permanere, nobis vero ne esse quidem absque his, sed ipsis tantum non cedere. Ceterum diabolus et membra eius, sicut numquam volunt reluctari peccato, sic numquam possunt poenam declinare peccati.     

 

     DISTINGUE BELLAMENTE LOS DIVERSOS GRADOS DE LAS CRIATURAS RACIONALES. Los ángeles tienen el grado más alto de esta semejanza divina, nosotros el más bajo. Adán tuvo un grado intermedio, y los demonios no tienen ninguno. A los espíritus celestes se les concedió permanecer libres de pecado y de toda clase de miseria. A Adán se le concedió estar libre de ambas cosas, mas no la perseverancia en este estado. Nosotros no podemos estar libres d l pecado y de la miseria, pero sí podemos luchar y no sucumbir ante ellos. El diablo y sus secuaces, como no quieren resistir nunca al pecado, tampoco pueden escapar a su pena.

 

Capítulo 30

 

§ 1

 

     LiBERUM  CONSILIUM  LIBERUMQUE  COMPLACITUM SIMILITUDINI, PORRO LIBERUM ARBITRIUM EIUS IMAGINI DEPUTAT. -Cum ergo duae istae libertates, consilii scilicet atque complaciti, per quas rationali creaturae vera sapientia et potentia ministratur, ita Deo, prout vult, dispensante, quibusque pro causis, locis, temporibus, varientur, quatenus in terris modice, in caelestibus plenarie, mediocriter in paradiso, apud inferos nullatenus habeantur, libertas vero arbitrii de ipso, quo condita est, statu aliquatenus non mutetur, sed aequaliter semper, quantum in se est, a caelis, terris, inferis possideatur, merito illae similitudini, haec imagini deputantur. Et quidem apud inferos, quod utraque libertas perierit, illae scilicet quae ad  similitudinem  pertinere dicuntur, Scripturarum testatur auctoritas. Nam verum illic sapere, quod utique de consilii libertate concipitur, omnino non esse, locus ille manifestat, ubi legitur: Quodcumque potest manus tua constanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec sapientia est apud inferos, quo tu properas. Porro de potentia, quae per libertatem complaciti datur, Evangelium sic loquitur: Ligatis manibus ac pedibus, proicite eum in tenebras exteriores. Quid nempe est manuum pedumque ligatio, nisi omnimoda potestatis ablatio?

 

      LA LIBERTAD DE DELIBERACI N Y DE COMPLACENCIA LA ATRIBUYE A LA SEMEJANZA, Y LA LIBERTAD DE ELECCI N A LA IMAGEN.-Estas dos libertañes, de deliberación y complacencia, por las cuales Dios comunica a las criaturas racionales la verdadera sabiduría y la fuerza, varían según las causas, lugares y tiempos. En la  tierra se goza poco de ellas. En el cielo, plenamente En el paraíso, en un grado medio. Y absolutamente nada en él infierno. I.a libertad de elección permanece siempre invariable desde el primer estado de su creación, y es idéntica en el cielo, en la tierra y en el infierno. Por eso atribuimos las dos primeras a la semejanza. Consta por el testimonio de las Escrituras que en el infierno no existen las libertades que expresan la semejanza con Dios. Allí es imposible apreciar la verdad propia de la libertad de deliberación como lo indica aquel texto: Todo lo que está a tu alcance hazlo con empeño, pues no se trabaja ni se planea, ni hay conocer ni saber en el abismo adonde te encaminas. Sobre la posibilidad de hacer el bien, que procede de la libertad  de complacencia dice el Evangelio: Atadlo de pies y manos y arrojadlo fuera a las tinieblas. Este encadenamiento de pies y manos no es otra cosa que la privación absotuta de toda clase de poder.

 

Capítulo 31

 

§ 1

 

     QUOD VOLUNTAS MALA IN TORMENTIS ETIAM PERSEVERET, NOLENDO SE PUNIRI, QUOD IUSTUM EST.-Sed dicit aliquis: Quomodo non est ibi aliquod sapere, ubi mala quae tolerantur, cogunt paenitere malorum quae facta sunt? Numquid aut in tormentis quispiam non paenitere, aut paenitere mali, non, esse sapere potest? Hoc autem recte opponeretur, si opus tantum peccati, et non etiam voluntas mala puniretur. Nulli quippe dubium est, quod nemo in tormentis positus actum iterare peccati delectetur. Verumtamen si voluntas etiam in tormentis mala perdurat, quid ponderis habet operis abnegatio, ut ideo sapere quis putetur, quod iam in mediis flammis luxuriari non libeat? Denique in malivolam animam non introibit sapientia. Unde autem probabimus quod mala et in poenis voluntas perseveret? Certe, ut cetera omittam, nollent omnino puniri. Iustum est autem puniri, qui punienda gesserunt. Nolunt igitur quod iustum est. Sed qui non vult quod iustum est, iusta eius voluntas non est. Eo ergo iniusta, ac per hoc et mala est voluntas, quo iustitiae non concordat. Duo sunt quae iniustam comprobant voluntatem, vel cum peccare, vel cum impune peccasse libet. Quibus ergo peccare libuit quamdiu licuit, et cum iam non possunt, inultum manere volunt quod peccaverunt, quid in hoc verae sapientiae, quid bonae voluntatis apparet?

 

      LA VOLUNTAD PERVERSA SUBSISTE TAMBIÉN EN LOS TORMENTOS Y RECHAZA SER CASTIGADA COMO MERECE: Pero alguno me dirá: ¿Es posible que desaparezca toda sensatez cuando las penas que se sufren inducen al arrepentimiento de los pecados cometidos?  Podrá alguien no sentir este pesar en me  o de tales tormento? ¿No es sensatez este dolerse del mal? Sería válida esta objeción si solamente se castigara allí la acción mala. Pero también se castiga la mala voluntad. Está fuera de duda que ningún condenado se deleita en repetir la acción pecaminosa; mas si la voluntad persiste en su maldad aun en medio de los tormentos, de nada le vale renunciar al acto malo. Y no da muestras de cordura, ya que, abrasada por el fue o, no siente el atractivo de la lujuria. Además: En e alma maliciosa no entrará la sensatez. ¿Y  quién nos dice que la voluntad sigue siendo mala en medio de los tormentos? Prescindiendo de otros argumentos, el hecho de que no quiere ser castigada. La justicia exige que se castigue a quienes obran el mal. Ellos no aceptan lo que es justo. Y el que rechaza lo que es justo, manifiesta que su voluntad no es justa. Es injusta porque no se conforma con la justicia. Y así es una voluntad  mala. Hay dos cosas que demuestran que la voluntad no es justa, el deseo de pecar y el de no ser castigado después de haber pecado. Quien se ha complacido en pecar cuando ha podido  o quiere quedar impune cuando ya no puede pecar, carece de sensatez y de buena voluntad.

 

§ 2     

 

    Sed esto, paenitet eos peccasse: numquid non tamen, si optio detur, malint adhuc peccare, quam poenam sustinere peccati? Et tamen illud iniquum est, hoc iustum. Quando vero voluntas bona magis quod iniquum, quam quod iustum est, eligeret? Ceterum non vere paenitent, qui non tam dolent se sibi vixisse, quam hoc ipsum iam non posse. Denique foris ostenditur quid intus agatur. Nam quamdiu corpus vivit in flamma, tamdiu constat in malitia persistere voluntatem. Itaque de similitudine, quae in consilii et item complaciti libertate continetur, apud inferos penitus nihil est nec esse potest, imagine tamen etiam illic per liberum arbitrium immobili permanente.

 

   Supongamos que se arrepienten de su pecado. Si tuvieran ocasión, ¿no preferirían volver a pecar antes que sufrir la pena del pecado? Y, sin embargo, lo primero es injusto; lo segundo justo. Una voluntad buena no prefiere nunca lo injusto a lo justo. Por lo demás, los que no se duelen de haber vivido a su antojo, sino de que ya no pueden hacerlo, no están verdaderamente arrepentidos. Además, las manifestaciones exteriores revelan el interior. Si el cuerpo está envuelto en llamas es porque la voluntad está llena de maldad. Por eso en el infierno no existe ni puede existir la semejanza, que consiste en la libertad de deliberación y de complacencia. La imagen, en cambio, permanece inmutable por la libertad  de elección.

 

Capítulo 32

 

§ 1

 

     Sed neque in hoc saeculo aeque inveniri uspiam posset similitudo, sed adhuc hic foeda et deformis iacuisset imago, si non evangelica illa mulier lucernam accenderet, id est Sapientia in carne appareret, everteret domum, videlicet vitiorum, drachmam suam requireret quam perdiderat, hoc est imaginem suam, quae nativo spoliata decore, sub pelle peccati sordens, tamquam in pulvere latitabat, inventam tergeret et tolleret de regione dissimilitudinis, pristinamque in speciem reformatam, similem taceret illam in gloria sanctorum, immo sibi ipsi per omnia redderet quandoque conformem, cum illud Scripturae videlicet impleretur: Scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Et revera cui potius id operis congruebat, quam Dei Filio, qui cum sit splendor et figura substantiae Patris, portans verbo universa, ex utroque facile munitus apparuit, et unde reformaret deformem, et unde debilem confortaret, dum et de splendore figurae, fugans tenebras peccatorum, redderet sapientem, et ex virtute verbi contra tyrannidem daemonum potentem efficeret.

 

      Ni siquiera en este mundo podríamos encontrar la semejanza, sino una imagen fea y deforme, a no ser que la mujer del Evangelio no hubiera encendido la lámpara. Me refiero a la Sabiduría encarnada, que limitó la casa de toda clase de vicios para buscar la moneda que había perdido, es decir, su imagen. Esta ya no tenía su belleza natural, pues estaba cubierta del fango del pecado y medio enterrada en el polvo. Cuando la encontró, la limpió y la sacó de la región de la desemejanza. La volvió a su prístina belleza, le dio la gloria de los santos y la hizo semejante en todo a ella misma, para que se cumpliera lo que dice la Escritura: Sabemos que cuando se manifieste seremos como EL, porque le veremos tal cual es. Nadie mejor que el Hijo de Dios para realizar esta obra. EL es el reflejo de la gloria del Padre y la impronta de su ser; sostiene el universo con su palabra posee en abundancia las dos cosas necesarias para restaurar lo que está deforme y robustecer lo débil. Con el resplandor de su rostro disipa as tinieblas del pecado y devuelve la sabiduría. Y con la fuerza de su palabra da poder para resistir la tiranía del demonio.

 

Capítulo 33

 

§ 1

 

     Venit ergo ipsa forma, cui conformandum erat liberum arbitrium, quia ut pristinam reciperet formam, ex illa erat reformandum, ex qua fuerat et formatum. Forma autem, sapientia est, conformatio, ut faciat ima o in corpore, quod forma facit in orbe. Porro illa attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Attingit a fine usque ad finem, hoc est a summo caelo usque ad inferiores partes terrae e, a maximo angelo usque ad minimum vermiculum. Attingit autem fortiter, non quidem mobili discursione, vel locali diffusione, vel subiectae creaturae tantum officiali administratione, sed substantiali quadam et ubique praesenti fortitudine, qua utique universa potentissime movet, ordinat, administrat. Et haec omnia nulla sui cogitur facere necessitate.

 

    Vino, pues, la forma a la cual se debía conformar el libre albedrío; porque  ara recuperar la forma primera sólo podía reformarla quien a había formado. Esta forma es la Sabiduría. Y la conformación consiste en que la imagen realiza en el cuerpo lo que la forma hace en el universo. Esta alcanza con vigor de extremo a extremo y gobierna suavemente el universo. Alcanza de extremo a extremo, esto es, desde lo alto del cielo hasta lo profundo de la tierra, desde el ángel más glorioso hasta el gusano más insignificante. Y lo alcanza con vigor. No por movimientos sucesivos, cambios de lugar, o por medio de otras criaturas, sino por una fuerza sustancial y siempre presente con la cual mueve, ordena y gobierna poderosamente el universo. Y todo esto lo hace sin ninguna coacción interior.

 

§ 2

 

     Nec enim aliqua in his laborat difficultate, sed disponit omnia suaviter placida voluntate. Vel certe attingit a fine usque ad finem, hoc est ab ortu creaturae usque ad finem destinatum a Creatore, sive in quem urget natura, sive quem acceterat causa, sive quem concedit gratia. Attingit fortiter, dum nil horum evenit, quod non, prout vult, potenti praeordinet providentia.

 

     Tampoco encuentra dificultad alguna en gobernar suavemente el universo, pues lo hace con su apacible voluntad. Alcanza también de extremo a extremo, esto es, desde que nace la criatura hasta que alcanza la meta que le está destinada por su Creador; ya sea por el impulso de a naturaleza, por causas segundas, o por el don de la gracia. Lo alcanza con rigor, porque nada de todo esto sucede sin su voluntad y sin la disposición de su providencia omnipotente.

 

Capítulo 34

 

§ 1

 

     Sic ergo et liberum arbitrium suo conetur praeesse corpori, ut praeest sapientia orbi, attingens et ipsum a fine usque ad finem fortiter, imperans scilicet singulis sensibus et artubus tam potenter, quatenus non sinat regnare peccatum in suo mortali corpore, nec membra sua det arma iniquitati, sed exhibeat servire iustitiae. Et ita iam non erit homo servus peccati, cum peccatum non fecerit, a quo utique liberatus, iam libertatem recuperare consilii, iam suam vindicare incipiet dignitatem, dum divinae in se imagini condignam vestierit smilitudinem, immo antiquam reparaverit venustatem. Curet autem haec agere non minus suaviter quam fortiter, hoc est non ex tristitia aut ex necessitate, quod est initium, non plenitudo sapientiae, sed prompta et alacri voluntate, quod facit acceptum sacrificium, quoniam hilarem datorem diligit Deus. Sicque per omnia imitabitur sapientiam, dum et vitiis resistet fortiter, et in conscientia requiescet suaviter.

 

    El libre albedrío debe, pues, esforzarse en tener el mando sobre el cuerpo, así como la sabiduría preside el universo alcanzándolo con vigor de extremo a extremo. Es decir, gobernando con tal firmeza los sentidos y articulaciones, que no permita al pecado dominar su cuerpo mortal, ni que sus miembros sean instrumentos de la mal ad, sino servidores de la justicia. De este modo, el hombre ya no es esclavo del pecado, porque no cometerá pecado. Libre de él comienza a recuperar la libertad de deliberación y a disfrutar de su propia dignidad. Porque se reviste de la imagen divina que lleva en sí mismo, con la semejanza que le conviene, y vuelve a recobrar su hermosura original. Procure hacer todo esto con mucha suavidad y fortaleza, es decir, no a dispusto ni por compromiso; esto sería el comienzo y no la plenitud de la sabiduría. Hágalo con una voluntad pronta y gozosa, que hace agradable el sacrifico. Porque Dios ama al que da con alegría. E imitara perfectamente a a Sabiduría si resiste con firmeza los vicios y reposa dulcemente en su conciencia.

 

Capítulo 35

 

§ 1

 

     Verum cuius ad talia provocamur exemplo, indigemus et adiutorio, quo ipsi videlicet per ipsam conformemur, atque in eamdem imaginem transformemur a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu. Ergo si a Domini Spiritu, iam non a libero arbitrio. Nemo proinde putet ideo dictum liberum arbitrium, quod aequa inter bonum et malum potestate vel facilitate versetur, cum cadere quidem per se potuerit, non autem  resurgere,  nisi  per Domini Spiritum.  Alioquin nec Deus, nec angeli sancti, cum ita sint boni, ut non possint esse et mali, nec praevaricatores item angeli, cum ita sint mali, ut iam non valeant esse boni, liberi arbitrii esse dicentur. Sed et nos illud post resurrectionem amissuri sumus, quando utique inseparabiliter alii bonis, alii malis admixti fuerimus.

 

    Mas para alcanzar esto necesitamos la ayuda del que nos estimula con su ejemplo. A fin de hacernos conformes a su imagen es preciso que nos vayamos transformando en su imagen, de gloria en gloria, movidos por el Espíritu del Señor. Por lo tanto, si es por el Espíritu del Señor no es por el libre albedrío. Y nadie piense que el libre albedrío tiene ese nombre porque tiene idéntico poder y facultad para hacer el bien o el mal. Puede caer en el mal y no puede salir del mismo si no es por el Espíritu del Señor. En ese caso deberíamos afirmar que Dios y sus ángeles no tienen libertad de elección, va que son buenos e incapaces de ser malos. Ni los ángeles rebeldes, que son malos e incapaces de ser buenos. Lo mismo que nosotros después de la resurrección, cuando nos unamos definitivamente con los buenos o con los malos.

 

§ 2

 

   QUOD NEC DEUS  NEC DIABOLUS LIBERO ARBITRIO CAREAT.-Ceterum nec Deus caret libero arbitrio, nec diabulus, quoniam quod ille esse non potest malus, non infirma facit necessitas, sed firma in bono voluntas, et voluntaria firmitas; quodque is non valet in bonum respirare, non aliena facit violenta oppressio, sed sua ipsius in malo obstinata voluntas ac voluntaria obstinatio. Nunc igitur ex eo potius liberum dicitur arbitrium, quod sive in bono, sive in malo, aeque liberam faciat voluntatem, cum nec bonus quispiam, nec item malus dici debeat aut esse valeat, nisi volens. Tali iam ratione non incongrue dicetur ad bonum se et ad malum habere aequaliter, quod utrobique videlicet par sit ei, non quidem in electione facilitas,sed in voluntate libertas.

 

   NI DIOS NI EL. DIABLO CARECEN DE LIBRE ALBEDR O.- Es cierto que ni Dios ni el diablo están privados del libre albedrío. Si Dios no puede ser malo no se debe a una debilidad natural, sino a una voluntad firme en el bien y a una firmeza voluntaria. Y si el demonio no puede dirigirse hacia el bien, no se debe a una opresión violenta y ajena, sino a su propia voluntad obstinada y a su voluntaria obstinación. Por consiguiente, el libre albedrío tiene ese nombre porque deja siempre libre a la voluntad, sea para el bien o para el mal. Nadie, sino el que quiere, puede parecer bueno o malo, según sus obras. Por esta razón es lícito afirmar que se dirige igualmente hacia el bien que hacia el mal. En ambos casos tiene, si no idéntica facilidad de elección, sí la misma libertad de la voluntad.

 

Capítulo 36

 

§ 1

 

     Hac sane dignitatis divinae, ut dictum est, praerogativa rationalem singulariter creaturam Conditor insignivit, quod quemadmodum ipse sui iuris erat suaeque ipsius voluntatis, non necessitatis erat quod bonus erat, ita et illa quoque sui quodammodo iuris in hac parte exsisteret, quatenus nonnisi sua voluntate, aut mala fieret et iuste damnaretur, aut bona maneret et merito salvaretur. Non quod ei propria sufficere posset voluntas ad salutem, sed quo  eam nullatenus sine sua voluntate consequeretur. Nemo quippe salvatur invitus.

 

     El Creador ha honrado a la criatura racional con esta maravillosa participación de la divinidad, o dignidad divina; lo mismo que El es dueño de sí y es bueno por su propia voluntad y no por necesidad, también ella es dueña de sí misma en este aspecto. Si hace el mal, por propia voluntad lo hace. Y si se condena, también es por propia voluntad. O permanece en el bien y merece la salvación. Esto no quiere decir que para salvarse baste querer, sino que la salvación es imposible un el concurso de  a voluntad. Nadie se salva contra su querer.

 

§ 2

 

   QUOD DEUS  NEMINEM  IUDICAT SALUTE  DIGNUM,  NISI QUEM  INVENERIT VOLUNTARIUM.-Nam quod legitur in Evangelio: Nemo venit ad me, nisi Pater meus traxerit eum item in alio loco: Compelle intrare, nihil impedit, quia profecto quantoscumque trahere vel compellere videatur ad salutem benignus Pater, qui omnes vult salvos fieri, nullum tamen iudicat salute dignum, quem ante non probaverit voluntarium. Hoc quippe intendit, cum terret aut percutit, ut faciat voluntarios, non salvet invitos, quatenus dum de malo in bonum mutat voluntatem, transferat, nun auferat libertatem. Quamquam tamen non semper inviti trahimur: nec enim caecus aut fessus contristatur cum trahitur. Et Paulus ad manus tractus est Damascum, utique non invitus. Trahi denique spiritualiter volebat, quae et hoc ipsum magnopere flagitabat in Canticis: Trahe me, ait, post te; in odorem unguentorum tuorum currimus.

 

   DIOS SóLO JUZGA DIGNO DE LA SALVACIÓN AL QUE LA DESEA VOLUNTARIAMENTE.  Leemos en el Evangelio: Nadie puede venir a mí si mi Padre no le atrae. Y en otro lugar: Oblígales a entrar. Aunque el Padre misericordioso parece que atrae y fuerza a todos a la salvación, porque quiere que todos se salven, sin embargo, sólo juzga digno  e la salvación al que la recibe voluntariamente. Esto es lo que El pretende cuando infunde temor o castigo. Trata de estimular nuestra voluntad en vez de salvarnos en contra de nuestra voluntad. Cambiar la voluntad del mal al bien, no anulando, sino transformando la libertad. Cuando nos dejamos atraer, no siempre es contra nuestro deseo. El ciego y el cansado se dejan llevar gustosamente. Pablo se dejó conducir de la mano a Damasco, sin repugnancia alguna. Y también deseaba ser arrebatada espiritualmente la que suspiraba a gritos en el Cantar: ¡Arrástrame en pos de ti; corramos al olor de tus perfumes!

 

Capítulo 37

 

§ 1

 

     Deinde quod e regione scriptum est: Unusquisque tentatur a propria concupiscentia abstractus et illectus, et illud: Corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem, et item illud Apostoli: Invenio aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captivum me ducentem in legem peccati, quae est in membris meis, haec omnia putari possunt cogere voluntatem et praeripere libertatem. At vero quantislibet quis intus forisve tentationibus urgeatur, libera profecto semper, quantum ad arbitrium spectat, voluntas erit: libere quippe de suo nihilominus consensu iudicabit. Quantum autem pertinet ad consilium sive complacitum, carnis interim concupiscentia vitaeque miseria reluctante, minus quidem se liberam sentit sed prorsus non malam, dum malo non consentit.

 

    Otras veces parece decirnos la Escritura todo lo contrario: A cada uno le viene la tentación cuando su propio deseo le arrastra y le seduce. EL cuerpo mortal es lastre del alma, y la tienda terrestre abruma la mente pensativa. O, como dice el Apóstol: Siento en mis miembros otra ley que repugna a la ley de mi mente, y me encadena a la ley del pecado, que está en mis miembros. Todo esto puede interpretarse como una coacción de la voluntad, por la que se le priva de la libertad. Sin embargo, por muchas que sean las tentaciones interiores y exteriores, la voluntad siempre permanece libre en cuanto a la libertad de elección, y siempre es libre  ara juzgar y consentir. Por lo que se refiere a la libertad de deliberación o de complacencia, al tener que luchar contra la concupiscencia de la carne y las miserias de la vida se siente menos libre. Pero nunca es mala mientras no consienta en el mal.

 

§ 2

 

   APOSTOLI  SENTENTIA  CONQUERENTIS CAPTIVUM SE TRAHI IN LEGE PECCATI.-Denique Paulus, qui captivum se in legem trahi peccati conqueritur, haud dubium quin ex minus plena libertate consilii, consensum tamen sanum atque in bono quoque iam ex magna parte se habere liberum gloriatur: Iam non ego, inquiens, operor illud. Unde hoc confidis, o Paule? Quoniam consentio, ait, legi Dei, quoniam bona est, et rursum: Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem. Oculo exsistente simplici, totum corpus lucidum esse praesumit. Sano consensu tractum licet peccato vel captivum miseria, liberum se in bono profiteri non dubitat. Unde et fidens generaliter infert: Nihil ergo damnationis est his qui sunt in Christo Iesu.

 

   CONFESI N DEL AP STOL, QUE SE QUEJA DE VERSE CAUTIVO DE LA LEY DEL PECADO:         Cuando Pablo se lamenta de sentirse esclavo bajo la ley del pecado, quiere decir, sin duda alguna, que su libertad de deliberación no es perfecta, porque en otro lugar se gloria de tener un consentimiento pleno y de verse plenamente libre para el bien. Así se atreve a decir: Ya no soy yo el que lo realiza. ¿Por qué dices eso, Pablo? Porque: estoy de acuerdo con la ley de Dios, que es buena. Y lo vuelve a repetir: Me deleito en la ley de Dios, según el hombre interior. Como su ojo está sano, confiesa abiertamente que todo su cuerpo es luminoso. Aunque se siente atraído hacia el pecado, o envuelto en miserias, no vacila en proclamar que es libre para el bien mediante la integridad de su consentimiento. Y exclama confiado: No hay, pues, condenación alguna para los que son de Cristo Jesús.

 

Capítulo 38

 

§ 1

 

     Sed videamus de his, qui poenarum mortisve timore fidem verbotenus negare compulsi sunt, ne forte iuxta hanc assertionem, aut culpa non fuerit, quod vel voce negarunt, aut cogi in culpam et voluntas potuerit, ut vellet videlicet homo quod eum et nolle constiterit, et perierit liberum arbitrium. Quod quia impossibile erat, -velle quippe et nolle idem eodem tempore non poterat-, quaeritur unde malum nequaquam volentibus malum debuit imputari.

 

      Fijémonos ahora en los que por temor a los tormentos o a la muerte se vieron forzados a negar su fe, al menos de palabra. Según esta afirmación no hubo culpa, porque renegaron sólo de palabra o porque la voluntad pudo verse obligada a cometer la culpa. Es decir, que el hombre quería lo que estaba cierto que no quería. Y, por lo tanto, dejó de existir el libre albedrío. Como es imposible querer y no querer una misma cosa a un mismo tiempo, preguntémonos cómo se puede imputar el mal a quienes no lo quieren cometer.

 

§ 2

 

     Neque enim tale est hoc, quale originale peccatum, quo non solum non consentiens, verum plerumque et nesciens, alia ratione constringitur necdum renatus baptismate.

 

     Este no es el caso del pecado original que, por otro motivo especial, pesa sobre el que no ha vuelto a nacer en el bautismo y no sólo sin su propio consentimiento, sino la mayor parte de las veces sin tener conocimiento de ello.

 

§ 3

 

     Exempli causa, veniat in medium Apostolus Petrus. Ipse quippe visus est negare veritatem contra propriam voluntatem: siquidem aut negare, aut mori necesse erat. Mori timens, negavit. Negare nolebat, sed magis nolebat mori. Itaque invitus quidem, sed negavit tamen, ne moreretur. Quod si lingua et non voluntate loqui homo compulsus est quod nolebat, non tamen velle aliud quam volebat, lingua mota est contra voluntatem; sed numquid et mutata voluntas? Quid enim volebat? Prorsus quod erat, Christi esse discipulus. Quid loquebatur? Non novi hominem. Cur ita? Mortem volebat evadere. Sed quid istud criminis fuit?

 

     Recordemos el caso del apóstol Pedro. Parece que negó la verdad en contra de su voluntad. Tuvo que elegir entre la negación y la muerte. Y como tenía miedo a la muerte, negó. No quería negar, pero menos aún quería morir. Por eso negó contra su voluntad, para no morir. Se vio obligado a decir con los labios, y no con la voluntad, lo que no quería. La lengua se movió en contra de su voluntad. ¿Cambió su voluntad? ¿Qué es lo que quería? Sin duda alguna, ser lo que era, discípulo de Cristo. ¿Y  qué dijo? No conozco a ese hombre. ¿Por qué dice eso? Porque quería escapar de la muerte. ¿Y  qué pecado cometió con esto?

 

§ 4

 

   CULPABILEM DICIT PETRI VOLUNTATEM, QUA MENTIRI QUAM MORI  MALUIT.-Duas  Apostoli  tenemus  voluntates: unam, qua voluit non mori, penitus inculpabilem; alteram, et multum laudabilem, qua sibi complacebat quod esset christianus. In quo ergo culpabitur? An in eo quod mentiri quam  mori maluit? Haec plane voluntas reprehensione digna fuit qua corporis magis quam animae voluit servare vitam. Os nempe quod mentitur, occidit animam. Et peccavit ergo, et non absque consensu propriae voluntatis, infirmae quidem et miserae, sed plane liberae. Peccavit autem, non spernendo aut odiendo Christum, sed se nimis amando. Nec in hunc perversum amorem sui, voluntatem metus ille subitus compulit, sed esse convicit. Iam tunc procul dubio talis erat, sed nesciebat, quando ab illo quem latere non poterat, audivit: Priusquam gallus cantet, ter me negabis.

 

       DECLARA CULPABLE LA VOLUNTAD DE PEDRO, QUE PREFIRI  MENTIR A MORIR.-Tenemos  en el  apóstol  una doble voluntad. Una que le impulsa a no querer morir, y es totalmente inocente. Otra, perfectamente Justa, por la que se complace en ser cristiano. Entonces, ¿Cómo pecó? ¿Acaso  porque prefirió mentir a morir? Esta disposición es reprensible, porque indica que le interesaba más conservar la v;da del cuerpo que la del alma. La boca embustera da muerte al alma. Pecó, y lo hizo con el consentimiento de su propia voluntad, débil y miserable, es cierto, pero enteramente libre. Pecó no por desprecio u odio a Cristo, sino por un amor excesivo a sí mismo. Aquel miedo inesperado no le impulsó al amor desordenado de sí mismo, sino demostró que ya lo tenía. Ya era así v no lo conocía cuando oyó de labios de Jesús, a quien nada se le oculta: Antes que el gallo cante me negarás tres veces.

 

§ 5

 

     Illa itaque voluntatis infirmitas per incussum timorem nota, nonorta, notum fecit Quatenus se, quatenus Christum amaverit: notum autem non Christo, sed Petro; nam Christus et ante sciebat quid esset in homine. Quatenus ergo Christum diligebat, vim prorsus, quod negandum non est, passa est illa voluntas, ut contra se loqueretur; quatenus vero se, voluntarie procul dubio consensit, ut pro se loqueretur. Si Christum non amasset, non negasset invitus; verum si se amplius non amasset, non negasset aliquatenus. Fatendum igitur hominem fuisse compulsum, voluntatem propriam etsi non mutare, occultare tamen: compulsum, inquam, non quidem recedere ab amore Dei, cedere tamen aliquantulum amore sui.

 

      Esa debilidad de la voluntad no nació, sino que se manifestó ante ese repentino temor y puso al descubierto cómo se amaba a sí mismo y cómo amaba a Cristo. La descubrió Pedro, no Cristo. Pues Cristo Ya conocía desde mucho antes el interior del hombre. Y como amada a Cristo, su voluntad sufrió, sin duda alguna, una gran violencia para hablar en contra de lo que sentía. Pero como se amaba a sí mismo, consintió libremente y contestó en su propia defensa. Si no hubiera amado a Cristo no le hubiera negado a pesar suyo. Mas si no se hubiera amado mucho más a sí mismo, no te hubiera negado en modo alguno. Reconozcamos que ese hombre se vio forzado no a cambiar la propia voluntad, pero sí a ocultarla. Forzado, repito, no a apartarse del amor de Dios; aunque sí a ceder un poco por amor a sí mismo.

 

Capítulo 39

 

§ 1

 

     Quid ergo? Forte dissoluta est tota superior assertio de libertate voluntatis, quia nimirum inventa est cogi potuisse voluntas? Est plane, se  si cogi ab alio potuit quam a seipsa. Quod si sese ipsa coegit, compulsa et compellens, ubi amittere, ibi et recipere visa est libertatem. Vim quippe, quam ipsa sibi intulit, a se pertulit.

 

       Entonces, ¿ha caído por tierra todo cuanto hemos dicho sobre la libertad de la voluntad, al ver que puede ser forzada? Sí, pero solamente puede violentarse por otra realidad que no sea ella misma. Porque si es ella la que se fuerza, si es ella la que induce y es inducida, donde parece que pierde la libertad  allí mismo la recupera. La violencia que así se infiere procede de sí misma.

 

§ 2

 

   NON COMPULSUM CONSENSISSE PETRUM DICIT PROPRIAE VOLUNTATI, ILLI DUMTAXAT QUA MORI TIMUIT.-Porro quod a se voluntas pertulit, ex voluntate fuit. Quod ex voluntate fuit, iam non ex necessitate, sed voluntarium fuit. Si autem voluntarium, et liberum. Quem sua denique ad negandum voluntas compulit, compulsus est quia voluit: immo non compulsus est, sed consensit, et non alienae potentiae, sed propriae voluntati, illi utique, qua mortem omnimodis evadere voluit. Alioquin quando vox mulierculae linguam sacram in verba formare nefanda valuisset, si non linguae domina voluntas annuisset? Denique cum se a sui postmodum nimio illo temperavit amore, et Christum coepit, ut debuit, toto corde, tota anima, tota virtute diligere, nullis iam valuit minis vel poenis extorqueri aliquatenus voluntati dare linguam arma iniquitati, sed potius audacter accommodans veritati: Oboedire, inquit, oportet magis Deo quam hominibus.

 

   PEDRO NO SE VIO OBLIGADO A CONSENTIR A SU PROPIA VOLUNTAD, ES DECIR POR TEMOR DE LA MUERTE.-Cuando el único motivo por el que sufre la voluntad es ella misma, la única responsable es la voluntad. Y si ella sola fue la responsable, no intervino la coacción, sino la voluntad. Luego si fue voluntario, también fue libre. Quien sc ve obligado a negar por su propia voluntad sé obliga porque quiere. Más aún, no está obligado, sino que consiente a su propia voluntad y no a un poder extraño. A esa voluntad que quiere liberarse de la muerte por todos los medios posibles. De otra suerte, ¿Cómo es posible que la palabra de una pobre mujer obligase a una lengua tan santa a proferir semejantes cosas, si no lo hubiera consentido la voluntad, que domina a la lengua? Por eso, cuando volvió en sí y reprimió el amor excesivo que se tenía a sí mismo y comenzó a amar a Cristo con todo su corazón, con toda su alma y con toda su fuerza, no hubo amenazas ni tormentos que doblegasen su voluntad, ni puso la lengua al servicio de la maldad. Al contrario, se pasó audazmente al lado de la verdad y dijo: Hay que obedecer a Dios antes que a los hombres.

 

Capítulo 40

 

§ 1

 

     DE GEMINA COMPULSIONE CONTRA LIBERAM VOLUNTATEM, PASSIVA VIDELICET ET ACTIVA.-Est sane gemina compulsio, secundum quod aut pati aliquid, aut agere contra propriam cogimur voluntatem. Quarum passiva quidem -sic enim prior illa recte nominatur-, potest nonnumquam fieri absque consensu voluntario patientis, sed activa numquam. Proinde malum quod fit in nos, sive de nobis, non est imputandum nobis, si tamen invitis. Ceterum quod fit et a nobis, iam non sine culpa est voluntatis. Velle plane convincimur, quod non fieret, si nollemus. Est ergo compulsio quaedam etiam activa; sed non habet excusationem, cum sit et voluntaria. Cogebatur christianus negare Christum, et quidem dolens, non tamen nisi volens. Volebat nimis gladium vitare ferientis, atque illa talis voluntas intus praesidens os aperiebat, non gladius qui foris apparebat. Porro talem esse illam voluntatem convincebat gladius, non cogebat, Ipsa igitur se in culpam, non gladius impellebat. Denique in quibus sana erat voluntas, occidi poterant, flecti nequibant. Hoc est quod eis praedictum fuerat: Facient in vos quaecumque voluerint, sed in membra non corda. Non vos facietis quae voluerint, sed ipsi facient; vos patiemini. Membra cruciabunt, sed voluntatem non mutabunt: saevient in carnem, animae autem non habebunt quid faciant. Sit licet corpus patientis in potestate torquentis, sed voluntas est libera. Infirma si fuerit, saeviendo cognoscent; non esse cogent, si non fuerit. Sane infirmitas eius a seipsa est, sanitas non a se, sed a Domini Spiritu. Sanatur autem, cum renovatur.

 

      HAY UNA DOBLE VIOLENCIA CONTRA LA LIBRE VOLUNTAD: PASIVA Y ACTIVA.-Hay dos clases de coacción según se nos obligue a padecer o a hacer algo contra nuestra voluntad. La primera -que podemos llamar pasiva- puede tener lugar algunas veces son el consentimiento voluntario del paciente. La activa, en cambio, jamás. Por eso el mal que se hace en nosotros, o que procede de nosotros, no se nos debe imputar si es contra nuestra voluntad. Pero si lo ponemos por obra nosotros, la voluntad  ya no está exenta de culpa. Y es evidente que lo queremos, porque no se haría si no lo quisiéramos. Existe, pues, la coacción activa. Pero es inexcusable, porque es voluntaria. Así, los cristianos se veían obligados a negar a Cristo, y les dolía. Pero consentían en hacerlo. Querían, por encima de todo, evitar la muerte. Y por eso, la voluntad que imperaba en su interior era quien les movía a renegar, mucho mas que el puñal que brillaba ante sus ojos. La espada ponía de manifiesto cómo era aquélla voluntad, pero no la forzaba. Ella misma era quien se lanzaba al pecado y no el puñal. Por eso los que tenían una voluntad sana podían ser martirizados. Y nunca se doblegaban. Así sé les había predicho: Os tratarán a su antojo. Pero solamente en los miembros del cuerpo, no en el alma. Vosotros no haréis lo que ellos quieran, serán ellos quienes obren.  Vosotros seréis martirizados, despedazarán vuestras carnes; pero no bs cambiarán la voluntad. Se ensañarán en vuestros cuerpos, pero dejarán ilesas vuestras almas. El cuerpo del mártir estaba a disposición del verdugo, pero la voluntad permanecía libre. Si era débil, se comprobaría en los tormentos. Pero no le obligarían a serlo si antes no lo era. Su flaqueza procede de ella misma. Su fortaleza, en cambio, no, sino del Espíritu del Señor. Recobra su vigor cuando se renueva.

 

Capítulo 41

 

§ 1

 

     Porro renovatur cum, quemadmodum docet Apostolus, speculando gloriam Dei, in eamdem imaginem transformatur a claritate in claritatem, hoc est de virtute in virtutem tamquam a Domini Spiritu.

 

    Se renueva cuando, como enseña el Apóstol, contemplando, la gloria de Dios, nos transformamos en la misma imagen de gloria en gloria, es decir, de virtud en virtud, por el Espíritu del Señor.

 

§ 2

 

   INTER CARNEM ET SPIRITUM MEDIUM FORE LIBERUM ARBITRIUM.-Inter quem utique divinum Spiritum et carnis appetitum, tenet medium quemdam locum id quod dicitur in homine liberum arbitrium, id est humana voluntas, et tamquam in devexo montis latere admodum ardui inter utrumque pendens, ita in appetitu infirmatur per carnem, ut nisi sedulo Spiritus adiuvet infirmitatem eius per gratiam, non solum non valeat iustitiae, quae est, iuxta Prophetam, sicut montes Dei, ascendendo de virtute in virtutem, apprehendere culmen, sed etiam de vitio semper in vitium suo ipsius pondere devoluta ruat in praeceps, praegravata nimirum non solum lege peccati originaliter membris insita, verum et consuetudine terrenae inhabitationis usualiter affectionibus inolita. Quod humanae voluntatis videlicet utrumque gravamen uno breviter versiculo Scriptura commemorat, dicens: Corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Et haec duo huius mortalitatis mala, sicut non nocent, sed exercent non consentientes, sic non excusant, sed damnant consentientes, ut nec salus, nec damnatio ulla ratione sine praecedenti consensu voluntario possit haberi, ne qua forte ex parte praescribi videatur libertati arbitrii.

 

   EL  LIBRE  ALBEDR O  ESPACIO  INTERMEDIO  ENTRE  LA CARNE Y EL ESP RITU.-Entre el Espíritu divino y el  espíritu carnal se encuentra en el hombre lo que se llama libre albedrío, es decir, la voluntad humana. Está suspendida entre ambos como en el fondo de una abrupta montaña. Y se encuentra tan debilitada por el apetito carnal que, si el Espíritu no acudiera continuamente en auxilio de su debilidad con la gracia, no podría subir de virtud en virtud hasta la cumbre de la justicia o a los montes de Dios de que habla el profeta. Más aún, rodaría de vicio en vicio hasta el fondo del abismo por su propio peso, arrastrada por la carga del pecado original impreso en sus miembros y por el ambiente y afectos de la vida humana. Esta doble carga que pesa sobre la voluntad humana la recuerda la Escritura en una breve frase: El cuerpo mortal es lastre del alma, y la tienda terrestre abruma la mente pensativa. Esta doble miseria de la condición humana no es nociva para quienes no consienten en ella, sino que los estimula. En cambio, quienes le prestan su consentimiento son inexcusables y dignos de castigo. Y así, tanto la salvación como la condenación son imposibles sin un consentimiento de la voluntad. Porque la libertad de elección nunca sufre la más mínima privación.

 

Capítulo 42

 

§ 1

 

     Quamobrem id quod in creatura dicitur liberum arbitrium, aut iuste profecto damnatur, dum ei ad peccatum nulla vi praeiudicetur extrinseca, aut misericorditer salvatur, cui ad iustitiam nulla sufficit sua. Sane in his omnibus cogitet lector originalis peccati prorsus excipi rationem. De cetero, libero arbitrio nec extra ipsum quaeratur damnationis causa, quod iam non damnat nisi propria culpa, nec ab ipso salutis merita, quod sola salvat misericordia, cuius quippe conatus ad bonum, et cassi sunt, si a gratia non adiuventur, et nulli, si non excitentur. Ceterum in malum, dicente Scriptura, proni sunt sensus et cogitationes hominis. Proinde non ei a se, ut dictum est, sed desursum potius a Patre luminum  descendere merita putentur, si tamen inter data optima et dona perfecta, ipsa merito per quae salus aeterna conquiritur, deputentur.

 

       Por lo tanto, esa facultad humana a la que llamamos el libre albedrío, lo es condenada justamente -porque ninguna fuerza extraña puede obligarle a pecar-, o se salva misericordiosamente -porque por sí misma es incapaz de practicar la justicia-. Advierta el lector que en este momento no tenemos en cuenta el pecado original. No busquemos fuera del libre albedrío la causa de la condenación, porque lo único que condena al hombre es su propia culpa. Ni tampoco son suyos los méritos, porque sólo salva la misericordia. Todos sus esfuerzos hacia el bien son vanos sin la ayuda de la gracia e inútiles sin su inspiración. La Escritura afirma que los deseos pensamientos del hombre tienden al mal. Que nadie crea, pues, que sus méritos le vienen de sí, sino del Padre de las luces. Y esté convencido de que los dones más sublimes y excelentes son, sin duda alguna, los que aseguran la salvación eterna.

 

Capítulo 43

 

§ 1

 

     QUOD DEUS DONA SUA IN MERITA DIVISIT ET PRAEMIA.  -Deus namque rex noster ante saecula, cum operatus est salutem in medio terrae, dona sua quae dedit hominibus, in merita divisit et praemia; ut et praesentia per liberam possessionem nostra interim fierent merita, et futura per gratuitam sponsionem exspectaremus,  immo  expeteremus ut debita. Utraque Paulus commemorans: Habetis, inquit, fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam, item: Et nos ipsi, ait,

 

     DIOS DIVIDI  SUS DONES EN MÉRITOS Y PREMIOS. Nuestro Dios y Rey eterno, cuando trajo la salvación al mundo, dividió los dones que hizo al hombre en méritos y premios. Las gracias presentes se convierten en méritos nuestros si las aceptamos libremente. Y si esperamos los bienes futuros apoyados en la promesa gratuita, podemos ansiarlos incluso como algo que se nos debe. Así lo afirmaba Pablo: Tenéis por fruto la santificación y por fin la vida eterna. Y también: Nosotros, que tenemos las primicias del Espíritu, gemimos dentro de nosotros mismos, suspirando por la adopción de los hijos de Dios.

 

§ 2

 

     primitias Spiritus habentes, ingemescimus, adoptionem exspectantes filiorum Dei, primitias Spiritus vocans sanctificationem, id est virtutes, quibus in praesentiarum sanctificamur a Spiritu, ut merito consequamur adoptionem. Rursum in Evangelio eadem saeculo abrenuntianti promittuntur,  ubi dicitur: Centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit. Itaque non liberi arbitrii, sed Domini est salus;

 

  Las primicias del Espíritu son, para él, la santificación o las virtudes por las cuales nos santifica el Espíritu, y merecemos así la adopción. Idénticas promesas se hacen en el Evangelio a quienes renuncian al mundo: Recibirá cien veces más y heredará la vida eterna. La salvación, pues, no proviene del libre albedrío, sino del Señor.

 

§ 3

 

     immo ipse salus, ipse et via est ad salutem, qui ait: Salus populi ego sum, qui item perhibet: Ego sum via. Se fecit viam, qui et salus erat et vita, ut non glorietur omnis caro. Si igitur bona viae sunt merita, sicut et patriae salus et vita, et verum est quod ait David: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum, illum videlicet unum de quo item dicitur: Nemo bonus, nisi solus Deus, Dei sunt procul dubio munera tam nostra opera quam eius praemia, et qui se fecit debitorem in illis, fecit et nos promeritores ex his. Ad quae tamen condenda merita dignatur sibi adhibere creaturarum ministeria, non quibus egeat, sed quibus per hoc vel de quibus prosit.

 

    Dios mismo es la salvación y el camino de la salvación. Escuchémosle: Yo soy la salvación del pueblo, y yo soy el camino. El que es la salvación y la vida se ha hecho camino, a fin de que nadie se gloríe de sí mismo. Si los bienes del camino son los méritos, y la salvación y la vida son los bienes de la patria, tiene razón David cuando dice: No hay quien obre bien, excepto uno. Y es Aquel de quien se dice: Nadie es bueno sino uno solo, Dios. Todas nuestras obras y sus premios son dones de Dios. Se hace nuestro deudor en ellas y nos hace por ellas dignos de premia. Para establecer estos méritos se sirve del concurso de las criaturas, no porque las necesite, sino para que se enriquezcan con los premios.

 

Capítulo 44

 

§ 1

 

     DE TRIPLICI OPERAITONE DEI, PRIMA SCILICET PER QUAM ET SINE QUA  SECUNDA CONTRA QUAM, TERTIA CUM QUA OPERATUR.-Operatur  ergo  illorum  salutem,  quorum nomina sunt in libro vitae, aliquando per creaturam sine ipsa, aliquando per creaturam contra ipsam, aliquando per creaturam cum ipsa. Multa profecto fiunt hominibus salubria per insensibilem, et item per irrationalem creaturam, quae idcirco dixi fieri sine ipsa, quod non queat, intellectu carens, esse vel conscia. Multa quoque multorum saluti utilia facit Deus per malos, sive homines, sive angelos, sed quoniam invitos, ideo contra ipsos. Nam dum nocere cupientes iuvant, quantum aliis valet utilis actio, tantum ipsis perversa nocet intentio. Porro per quos et cum quibus operatur Deus, boni sunt angeli vel homines, qui quod vult Deus, et agunt pariter, et volunt. Qui enim bono, quod opere complent, voluntate consentiunt, opus omnino quod per eos Deus explicat, ipsis communicat. Unde Paulus, cum bona plurima, quae Deus per ipsum Fecerat, enarrasset: Non autem e o, ait, sed gratia Dei mecum. Potuit dicere per me, se  quia minus erat, maluit dicere mecum, praesumens se nun solum operis esse ministrum per effectum, sed et operantis quodammodo socium per consensum.

 

     DIOS ACTUA DE TRES MANERAS: LA PRIMERA POR LA CRIATURA Y SIN ELLA; LA SEGUNDA EN CONTRA DE ELLA, LA LA TERCERA CON ELLA. -Dios lleva a cabo la salvación  de aquellos cuyos nombres están inscritos en el libro de la vida. Algunas veces por medio de las criaturas y sin su consentimiento. Otras veces mediante ellas y en contra de su voluntad. Y otras, por su medio y con su cooperación. Son muchos los favores que vienen a los hombres a través de las criaturas insensibles y irracionales. Por eso digo que se hacen sin su consentimiento, porque carecen de inteligencia y no son conscientes. Otros muchos bienes hace Dios a través de los malos, sean hombres o ángeles. Y así digo contra su voluntad, porque no colaboran en ello. Quieren dañar al hombre, y le benefician. Y lo que en unos es un acto provechoso, en otros  es una intención perversa que les perjudica. Las criaturas por medio de las cuales y con las cuales obra Dios  son los ángeles y hombres buenos, que quieren y hacen lo que Dios quiere. Consienten voluntariamente en el bien que realizan, y Dios les hace  partícipes de lo que por su medio realizan. Por eso Pablo, re riéndose a las muchas obras buenas que Dios hizo por medio de él, dice: Pero no yo, sino la gracia de Dios conmigo. Pudo haber dicho: "por mí"; pero como le parecía poco, prefirió decir: "conmigo". Se juzgaba no sólo instrumento para realizar la obra, sino colaborador  e Dios por su consentimiento.

 

Capítulo 45

 

§ 1

 

     Videamus  secundum  triplicem  Dei  operationem, quam posuimus, quid creatura quaeque pro suo ministerio mereatur. Et illa quidem, per quam et sine qua fit quod fit, quid mereri potest? Quid i a contra quam fit, nisi iram? Quid et cum qua fit, nisi gratiam?

 

    Veamos ahora, según la triple manera de obrar de Dios, de que acabamos d  hablar, qué mérito tiene la criatura, según sea su colaboración. ¿Qué puede merecer si se hace por ella y sin ella? ¿Qué consigue si se hace en contra de ella, sino la ira? ¿Y  qué resulta si se hace con ella, sino la gracia?

 

§ 2

 

   QUID UNAQUAEQUE CREATURA MEREATUR -In  prima itaque nulla, in sequenti mala, in ultima bona merita conquiruntur. Nec enim pecudes, cum per eas bonum aut malum quodcumque fit, boni quippiam merentur aut mali: non habent quippe unde bono malove consentiant, multo autem minus lapides, cum nec sentiant. Ceterum diabolus vel homo malus, cum vigeant et vigilent ratione, iam quidem merentur, sed non nisi poenam, pro eo quod a bono dissentiant. Paulus autem qui volens evangelizat, ne, si invitus, dispensatio tantum ex consensu voluntatis oboediunt, repositam sibi esse confidunt coronam iustitiae. Utitur ergo Deus in salutem suorum irrationabili, et item insensibili creatura, tamquam iumento vel instrumento, quae iam, expleto opere, nusquam erunt.

 

   QUÉ MERECE CADA, CRIATURA.-En  el primer caso, no hay méritos; en el segundo, sólo de méritos; y en el último, grandes méritos. Las bestias que utilizamos, a veces, para hacer una cosa buena o mala, ni merecen ni desmerecen: carecen de la facultad de consentir en el bien o en el mal. Y menos aún las piedras, que son insensibles. El diablo o el hombre perverso, que tienen razón y hacen uso de ella, merecen sin duda; pero merecen castigo, porque se oponen al bien. Pablo, en cambio, predica voluntariamente, y teme que, si lo hace contra su voluntad, sea un mero distribuidor de a gracia. Pero todos los que piensan como él, y obedecen con pleno consentimiento, confían que les está preparada la corona de la justicia. Así, pues, Dios se sirve, para salvar a los suyos, de las criaturas irracionales e insensibles, como son el jumento o una herramienta. Estas, acabada la obra, desaparecen.

 

§ 3

 

     Utitur creatura rationali, sed malevola, quasi virga disciplinae, quam, correpto filio, in ignem e proiciet tamquam sarmentum inutile. Utitur angelis et hominibus bonae voluntatis, tamquam commilitonibus et coadiutoribus suis, quos, peracta victoria, amplissime munerabit. Denique et Paulus de se suique similibus audacter pronuntiat: Coadiutores enim Dei sumus. Ibi itaque Deus homini merita benigne constituit, ubi per ipsum, et cum ipso, boni quippiam operari diagnanter instituit. Hinc coadiutores Dei, cooperatores Spiritus Sancti, promeritores regni nos esse praesumimus, quod per consensum utique voluntarium divinae voluntati coniungimur.

 

     Utiliza también las criaturas racionales, pero malvadas, como una vara de castigo: corrige con ella al hijo, y luego la arroja al fuego, porque ya no sirve. Se sirve de los ángeles y hombres de buena voluntad como colaboradores y compañeros suyos. Y cuando consigue la victoria, los premia colmadamente. Pablo no duda en afirmar de si mismo y de los que actúan como él: Somos colaboradores de Dios. Dios, en su bondad, ha establecido que el hombre consiga méritos cuando quiere hacer alguna obra buena por medio de él y con su consentimiento. Por eso nos creemos colaboradores de Dios, cooperadores del Espíritu Santo y merecedores del reino: porque nos unimos a la voluntad divina mediante el consentimiento de nuestra voluntad.

 

Capítulo 46

 

§ 1

 

     Quid igitur? Hoc ergo totum liberi arbitrii opus, hoc solum eius est meritum quod consentit? Est prorsus. Non quidem quod vel ipse consensus, in quo omne meritum consistit, ab ipso sit, cum nec cogitare, quod minus est quam consentire, aliquid a nobis quasi ex nobis sufficientes simus.

 

       Entonces, ¿toda la obra y el mérito del libre albedrío está en dar su consentimiento? Exactamente. Y aun ese consentimiento, del que dimana todo mérito, no procede del hombre. Porque si no somos capaces de pensar nada por nosotros mismos, mucho menos de dar el consentimiento.

 

§ 2

 

   QUOD BONA COGITATIO A DEO SIT, CONSENSUS VERO ET OPUS AB EODEM NIHILOMINUS, SED NON SINE NOBIS.-Verba sunt non mea, sed Apostoli, qui omne quod boni potest esse, id est cogitare, et velle, et perficere pro bona voluntate, attribuit Deo, non suo arbitrio. Si ergo Deus tria haec, hoc est bonum cogitare, velle, perficere, operatur in nobis, primum profecto sine nobis, secundum nobiscum, tertium per nos facit. Siquidem immittendo bonam cogitationem, nos praevenit; immutando etiam malam voluntatem, sibi per consensum iungit; ministrando et consensui facultatem vel facilitatem, foris per apertum opus nostrum internus opifex innotescit. Sane ipsi nos praevenire nequaquam possumus. Qui autem bonum neminem invenit, neminem salvat, quem non praevenit. A Deo ergo sine dubio nostrae fit salutis exordium, nec per nos utique, nec nobiscum. Verum consensus et opus, etsi non ex nobis, non iam tamen sine nobis.

 

   TODO PENSAMIENTO BUENO PROCEDE DE DIOS. EL CONSENTIMIENTO Y LA OBRA TAMBIÉN, PERO NO SE DAN SIN NOSOTROS.   Estas palabras no s ñ mías, sino del Apóstol, que atribuía a Dios y no a su libre albedrío todos los pensamientos, deseos y obras buenas. Por consiguiente, si es Dios quien realiza en nosotros estas tres cosas, esto es, quien nos hace pensar, desear y obrar el bien, es evidente que lo primero lo hace sin nosotros, lo segundo con nosotros y lo tercero por nosotros. Se anticipa a nosotros insPirándonos un buen pensamiento. Nos une a El por el consentimiento, cambiando incluso nuestros malos deseos. Y se convierte en el artífice interior de la obra que nosotros hacemos externamente, dándonos la facultad y facilidad de dar el consentimiento. Nosotros no podemos anticiparnos a nosotros mismos. Por lo tanto, Dios, ante quien nada es bueno, a nadie puede salvar si El no se anticipa con la gracia. El comienzo de nuestra salvación, sin duda alguna, viene de Dios. Y no por nosotros  ni con nosotros. El consentimiento y la realización tampoco proceden de nosotros, pero no se dan sin nosotros.

 

§ 3

 

   ABSQUE BONA VOLUNTATE NEC CONSENSUM, NEC OPUS PERfICERE.-Nec primum itaque, in quo quippe nos nil facimus, nec ultimum, quod et plerumque extorquet aut timor inutilis, aut simulatio damnabilis, sed tantum medium nobis reputatur in meritum. Sola nempe interdum bona voluntas sufficit; cetera non prosunt, si sola defuerit. Non prosunt dixerim, sed agenti, non cernenti. Valet itaque intentio ad meritum, actio ad exemplum, utramque praeveniens cogitatio tantummodo ad excitandum.

 

   SIN LA BUENA VOLUNTAD NO SON POSIBLES NI EL CONSENTIMIENTO NI LAS OBRAS.-Por tanto, ni lo primero tiene mérito, porque no hacemos nada; ni tampoco lo último, pues muchas veces nos impulsa a ello un temor inútil o un disimulo reprensible. Sólo tiene mérito lo segundo. Muchas veces basta la buena voluntad. Y si ésta falta, todo lo demás es inútil. Repito que son inútiles, pero para quien las hace, no para quien las contempla. Según esto; de la intención nace el mérito. La acción sirve de ejemplo y el deseo que procede de ambas sólo sirve para excitarlas.

 

Capítulo 47

 

§ 1

 

     Cavendum ergo, ne cum haec invisibiliter intra nos ac nobiscum actitari sentimus, aut nostrae voluntati attribuamus, quae infirma est, aut Dei necessitati, quae nulla est, sed soli gratiae, qua plenus est. Ipsa liberum excitat arbitrium, cum seminat cogitatum; sanat, cum mutat affectum; roborat, ut perducat a  actum; servat, ne sentiat defectum. Sic autem ista cum libero arbitrio operatur, ut tantum in primo illud praeveniat, in ceteris comitetur, ad hoc utique praeveniens, ut iam sibi deinceps cooperentur. Ita tamen quod a sola gratia coeptum est, pariter a  utroque perficitur, ut mixtim, non singillatim, simul, non vicissim, per singulos profectus operentur. Non partim gratia, partim liberum arbitrium sed totum singula opere individuo peragunt: totum quidem hoc, et totum illa, sed ut totum in illo, sic totum ex illa.

 

    Guardémonos, pues, cuando sintamos todo esto dentro de nosotros, de atribuirlo a nuestra voluntad, que es muy débil. O de pensar que Dios está obligado a hacerlo, lo cual es absurdo. Sino sólo a su gracia, de la cual está lleno. Ella excita al libre albedrío con la semilla de los deseos; lo sana cambiando los sentimientos; le da vigor guiándolo mientras actúa; y sigue atendiéndole para que no desmaye. Colabora con el libre albedrío de la siguiente forma: primeramente se anticipa a él, y después lo acompaña. Y se anticipa a él para que después pueda ser su colaborador. De este modo, lo que solamente comenzó la gracia lo hacen después los dos: avanzan a la vez, no por separado. No uno antes y otro después, sino a un mismo tiempo. No hace una parte la gracia y otra el libre albedrío. Cada uno lo hace todo en la misma y única obra. Los dos lo hacen todo. Todo se hace con el libre albedrío, y todo se hace por la gracia.

 

Capítulo 48

 

§ 1

 

     Credimus placere lectori, quod a sensu Apostoli nusquam recedimus, et quaquaversum evagetur oratio, in eadem paene ipsius verba frequenter recidimus. Quid enim nostra aliud sonant quam illud: Ergo neque volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei? Quod sane non ideo dicit, quasi quis velle aut currere possit in vanum, sed quod is qui vult et currit, non in se, sed in eo, a quo accepit et velle et currere, debeat gloriari. Denique ait: Quid habes quod non accepisti?

 

    Creo haber complacido al lector, ya que nunca me he apartado de la doctrina del Apóstol. Y en todos los puntos de mi exposición he usado sin cesar sus mismas palabras. He expresado como él que no es del que quiere ni del que corre, sino de Dios, que tiene misericordia. Con estas expresiones no pretende afirmar que se pueda querer o correr en vano, sino que quien desea algo y corre tras ello no debe gloriarse de sí mismo, sino en aquel de quien recibe el querer y el correr. Por eso añade: ¿Qué tienes que no lo hayas recibido?

 

§ 2

 

   DE TRIPLICI DEI OPERATIONE, QUARUM PRIMA CREATIO EST, SECUNDA FORMATIO, TERTIA CONSUMMATIO.-Crearis, sanaris, salvaris. Quid horum tibi ex te, o homo? Quid horum non impossibile ero arbitrio? Nec creare qui non eras, nec iustificare peccatur, nec mortuus poteras teipsum resuscitare, ut cetera praetermittam bona, quae aut sanandis necessaria sunt, aut salvandis reposita. Quod dicimus, de primo patet et ultimo. Sed et de medio nemo dubitat, nisi qui ignorans Dei iustitiam et suam volens constituere, iustitiae Dei non est subiectus. Quid enim? Agnoscis creantis potentiam, salvantis gloriam, et sanantis ignoras iustitiam? Sana me, ait, et sanabor; salvum me fac, et salvus ero, quoniam laus mea tu es. Iste Dei iustitiam agnoscebat, a quo aeque sperabat, tam sanari a peccato quam a miseria liberari; et ideo laudem illum suam, non se, merito statuebat. Propter hoc et David ingeminans: Non nobis, inquit, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam e, quo  utramque a Deo stolam, et iustitiae scilicet exspectaret, et gloriae.

 

   DE LAS TRES OBRAS DE DIOS: CREACI N, TRANSFORMACI N Y CONSUMACI N.-Te ha creado, te ha curado y te ha salvado. ¿Qué intervención humana aportas tú a todo esto? ¿No estará por encima del libre albedrío cualquiera de estas tres cosas? Prescindo de todo aquello que es necesario para recobrar la salvación o está prometido a los predestinados. Tú no podías darte el ser, porque no existías. Ni podías justificarte, porque eras pecador. Tampoco podías resucitarte, porque estabas muerto. Lo primer y lo último es evidente, mas también lo segundo. No lo comprenderá quien, ignorando la justicia de Dios y queriendo afirmar la propia, no se somete a la justicia de Dios. ¿Es que vas a reconocer el poder de tu Creador y la gloria de tu Salvador sin aceptar la justicia de su Santificador? Escucha: Sáname; Señor, y quedaré sano; sálvame y quedaré salvo, porque tú eres mi gloria. El salmista reconoce así la justicia de Dios y confía en que lo librará del pecado y de la debilidad. Por eso atribuye la gloria al Señor, y no a sí mismo. Por eso mismo exclama David: No a nosotros, Señor, no a nosotros, sino a tu nombre da la gloria. Espera de Dios la doble gracia: la justicia y la  gloria.

 

§ 3

 

    QUI SEIPSUM IUSTIFICAT, DEI IUSTITIAM IGNORAT: Quis est qui ignorat Dei iustitiam? Qui seipsum iustificat. Quis est qui seipsum iustificat? Qui merita sibi aliunde praesumit quam a gratia. Ceterum qui fecit quod salvaret, etiam dat unde salvet. Ipse, inquam, merita donat, qui fecit quibus donaret: Quid retribuam, inquit, Domino, pro omnibus, non:quae tribuit, sed quae retribuit mihi?  Et quod est, et quod iustus est, a Deo confitetur, ne, si utrumlibet negaret, utrumque perderet, amittendo utique unde iustus est, et sic damnando quod est. Sed si vel tertio loco invenit quod vicissim rependeret: Calicem, ait, salutaris accipiam. Calix salutaris, sanguis est Salvatoris. Ergo si deest tibi omnino de tuo, quod vel secundis Dei donis retribuas, unde tibi salutem praesumis: Nomen, inquit, Domini invocabo, quod nimirum quicumque invocaverit, salvus erit.

 

   EL QUE SE JUSTIFICA A SI MISMO IGNORA LA JUSTICIA DE Dios.  ¿Quién ignora la justicia de Dios? El que pretende justificarse a sí mismo. ¿Y quién se justifica a sí mismo? El que atribuye sus méritos la otra fuente distinta de la gracia. Quien creó al que debía salvar da tambien los medios para que se salve. Repito: el mismo que da los méritos es quien hizo al que los iba a recibir. ¿Cómo pagaré al Señor, dice el salmista, todos los bienes con que me ha remunerado? No dice solamente "me ha dado", sino y "me ha remunerado". Reconoce que existe y es justo por don de Dios. Y si lo negara, perdería ambas cosas, es decir, dejaría de ser justo y se condenaría como criatura. Encuentra un tercer motívo e insiste: Tomaré el cáliz de la salvación. El cáliz de la salvación es la sangre del Salvador. Por eso, si no tienes nada de ti mismo con que pagar los dones de la justicia d  Dios, ¿Cómo puedes pretender la salvación? Invocaré, dice, el nombre del Señor. Porque todos los que le invocan se salvarán.

 

Capítulo 49

 

§ 1

 

     Igitur qui recte sapiunt, triplicem confitentur operationem, non quidem liberi arbitrii, sed divinae gratiae in ipso, sive de ipso: prima, creatio; secunda, reformatio; tertia est consummatio. Primo namque in Christo creati in libertatem voluntatis, secundo reformamur per Christum in spiritum  libertatis, cum Christo deinde consummandi in statum aeternitatis. Siquidem quod non erat, in illo creari oportuit qui erat, per formam reformari deformem, membra non perfici nisi cum capite.

 

    Quienes piensan rectamente no atribuyen estas tres operaciones al libre albedrío, sino a la gracia de Dios en ellos. La primera obra de la gracia es la creación, la segunda la reformación y la tercera la consumación. Primeramente hemos sido creados en Cristo y dotados de libre voluntad. Después Cristo nos transforma en virtud del espíritu de libertad. Y, finalmente, la consumación  n Cristo y con Cristo, en la eternidad. Fue preciso que lo q e no existía fuera creado en Aquel que existía. Y que lo que estaba deforme fuera reformado por aquel que era la forma. Los miembros alcanzarán su plenitud unidos a su cabeza. Todo ello tendrá lugar cuando lleguemos a ser el varón perfecto, cuando alcancemos la medida que corresponde a la plenitud de Cristo, cuando se manifieste nuestra vida y nos manifestemos también nosotros gloriosos con él.

 

§ 2

 

     Quod utique tunc complebitur, eum omnes occurrerimus in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi, quando, apparente Christo vita nostra, apparebimus et nos cum ipso in gloria. Cum igitur consummatio fieri habeat de nobis, sive etiam in nobis, non autem a nobis, creatio vero facta sit et sine nobis, sola, quae nobiscum quodammodo fit propter consensum voluntarium nostrum, in merita nobis reputabitur reformatio.

 

   Según todo esto, la consumación ha de suceder en nosotros y de nosotros, mas no por nosotros. La creación se ha hecho son nosotros. Solamente en la re-formación tenemos mérito, puesto que de algún modo se hace con nosotros, es decir, mediante el consentimiento  e nuestra voluntad.

 

§ 3

 

   DE INTENTIONE, AFFECTIONE ET MEMORIA.-Ipsa sunt ieiunia nostra, vigiliae, continentia et opera misericordiae ceteraque virrutum exercitia, per quae utique constat interiorem nostrum hominem renovari de die in diem  dum et intentio terrenis incurvata curis, de imis paulatim ad superna resurgit, et affectio circa carnis desideria languens, sensim in amorem spiritus convalescit, et memoria veterum operum turpitudine sordens, novis bonisque actibus candidata in dies hilarescit. In his nempe tribus interior renovatio consistit, rectitudine scilicet intentionis, puritate affectionis, recordatione bonae operationis, per quam bene sibi conscia memoria enitescit.

 

   LA INTENCION, EL AFECTO Y LA MEMORIA.-Estos méritos provienen de nuestros ayunos y vigilias, de la continencia y de las obras de misericordia, así como de todas las prácticas virtuosas. Sabemos que mediante ellas nuestro hombre interior se renueva de día en día, a medida que nuestras intenciones -siempre encorvadas hacia los cuidados terrenos- se yerguen poco a poco desde  l abismo hasta el cielo. Y nuestros afectos, siempre hambrientos de goces carnales, se robustecen en el amor del espíritu. Por, otra parte, nuestra memoria -manchada por las impurezas de las culpas pasadas- se goza diariamente adorna a de sus nuevas y buenas acciones. En estas tres realidades consiste a renovación interior: en la rectitud de la intención, la pureza I de los afectos y el recuerdo de las buenas obras, que dan a la  memoria seguridad y entusiasmo.

 

Capítulo 50

 

§ 1

 

     Verum haec cum certum sit divino in nobis actitari Spiritu, Dei sunt munera; quia vero cum nostrae voluntatis assensu, nostra sunt merita. Non enim vos estis, ait, qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis; et Apostolus: An experimentum quaeritis, inquit, eius qui in me loquitur Christus? Si ergo Christus vel Spiritus Sanctus loquitur in Paulo, non etiam itidem operatur in ipso? Non enim loquor, ait, quae per me non efficit Deus. Quid igitur? Si non Pauli, sed Dei loquentis in Paulo vel operantis per Paulum, et verba sunt et opera, ubi iam Pauli merita? Ubi est quod tam fidenter aiebat: Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi; de reliquo reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus iudex? An in eo forte confidit sibi coronam esse repositam, quod per ipsum illa fiebant? Sed multa per malos, sive angelos, sive homines, fiunt bona, nec tamen reputantur illis in merita. An quia potius et cum ipso, hoc est cum eius bona voluntate, fiebant? Nam si invitus, inquit, evangelizavero, dispensatio mihi credita est; si autem volens, gloria est mihio.

 

    Como todo esto lo va realizando en nosotros el Espíritu divino, son dones de Dios. Y como se realizan con el asentimiento de nuestra voluntad, también son méritos nuestros. No seréis vosotros los los habléis, sino el Espíritu de vuestro Padre el que hablará el vosotros. El Apóstol añade: ¿Buscáis una prueba de que Cristo habla por mí? Si en Pablo habla Cristo o el Espíritu Santo, ¿no obrará también uno u otro en él? Yo no hablo de cosas, dice, que Cristo no haya obrado por mí. Entonces, ¿Que? Si las palabras y las obras de Pablo no son de Pablo, sino de Dios que habla en Pablo u obra por medio de Pablo, ¿Dónde están sus méritos? ¿Por qué afirma tan seguro: He competido en noble lucha, he corrido basta la meta, me be mantenido fiel. Ahora ya me aguarda la merecida corona con la que el Señor, juez Justo, me premiará el último día? ¿Acaso cree que ha merecido la corona porque todo eso se hacía por su medio? También hay muchas cosas buenas que se hacen por medio de los ángeles u hombres malos y no merecen nada por ellas. Quizá lo diga porque se hacían en virtud de su buena voluntad, pues dice: Si predico el Evangelio a pesar mío, soy un mero administrador; pero si lo hago por mi voluntad, tendré mérito.

 

Capítulo 51

 

§ 1

 

     Ceterum si vel ipsa voluntas, de qua omne meritum pendet, ab ipso Paulo non est, quo pacto eam quam sibi repositam praesumit, coronam vocat iustitiae?  An quoniam iuste, iam ex debito requiritur, quodcumque vel gracis promittitur?

 

    Mas si ni siquiera, la misma voluntad, de la que depende todo el mérito, es de Pablo, ¿Como afirma él que le aguarda una corona merecida en justicia? ¿Se puede elegir en justicia y con derecho lo que ha sido prometido gratuitamente?

 

§ 2

 

   QUOD CORONA QUAM PAULUS EXSPECTAT, DEI IUSTITIAE SIT, NON SUAE.-Denique ait: Scio cui credidi, et certus sum quia potens est depositum meum servare. Dei promissum, suum appellat depositum; quia credidit promittenti, fidenter promissum repetit: promissum quidem ex misericordia, sed iam ex iustitia persolvendum. Est ergo quam Paulus exspectat, corona iustitiae, sed iustitiae Dei, non suae. Iustum quippe est ut reddat quod debet; debet autem quod pollicitus est. Et haec est iustitia, de qua praesumit Apostolus, promissio Dei, ne si hanc contemnens, suam velit statuere, iustitiae Dei non sit subiectus, cuius tamen suae iustitiae Deus ipsum voluit habere consortem, ut et coronae faceret promeritorem. In eo enim sibi iustitiae consortem, et coronae statuit promeritorem, cum operum, quibus illa erat repromissa corona, habere dignatus est coadiutorem. Porro coadiutorem fecit, cum fecit volentem, hoc est suae voluntati consentientem.

 

   LA CORONA QUE ESPERA PABLO SE DEBE A LA JUSTICIA DE DIOS Y NO A LA SUYA -El mismo nos dice: sé de quién me he fiado, y estoy firmemente persuadido de que tiene poder para asegurar el encargo que me dio. Su encargo es la promesa de Dios. Y como se fió del que le hizo la promesa, reclama con confianza lo prometido. Una promesa que procede de la misericordia y se cumple con un acto de justicia. La corona, pues, que Pablo es era es una corona de justicia; pero de la justicia de Dios, no de la suya. Es justo que Dios pague lo que debe, y como lo ha prometido, por eso lo debe. La justicia en que se apoya el Apóstol es la promesa de Dios. Si quisiera valorar la suya propia despreciando la de Dios, no se sometería a ésta, de la cual fue hecho partícipe por gracia, a fin de merecer el premio. Dios le hizo partícipe de su justicia y merecedor de la corona al dignarse contar con él como colaborador en las obras a las cuales había prometido la corona. Y le hizo su colaborador al darle la facultad de querer y de consentir a su voluntad.

 

§ 3

 

     Itaque voluntas in auxilium, auxilium reputatur in meritum. Si igitur a Deo voluntas est, et meritum. Nec dubium quod a Deo sit et velle, et perficere pro bona voluntate. Deus ergo auctor est merui, qui et voluntatem applicat operi, et opus explicat voluntati. Alioquin si proprie appellentur ea, quae dicimus nostra, merita, spei sunt quaedam seminaria, caritatis incentiva, occultae praedestinationis indicia, futurae felicitatis praesagia, via regni, non causa regnandi. Denique quos iustificavit, non quos iustos invenit, hos et magnificavit.

 

     La voluntad divina se convierte así en ayuda, y esta ayuda hace merecer el premio. Por lo tanto, si el querer viene de Dios, también el premio. No hay duda que es Dios quien actúa en el querer y en el obrar de la buena voluntad. Dios es, pues el autor del mérito. El hace que la voluntad se entregue a a obra y descubre la obra buena a la misma voluntad. Y si queremos dar nombres m s exactos a lo que llamamos méritos nuestros, podemos llama los también semillas de esperanza, incentivos de la caridad, signos de una misteriosa predestinación, presagios de la futuro felicidad y caminos del reino. Pero nunca definirlos como derechos a poseer el reino. En una palabra: no glorificó a los que encontró justos, sino a los que justificó.